Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi
İslâm düşünce geleneğinde daima ikmâl edici ve kuşatıcı bir misyonla faaliyet gösteren tasavvuf, âlem ile Allah irtibatını, diğer disiplinlerden farklı bir gâye ve farklı bir yöntemle izah etmektedir. İslâmî gelenekte tedâvül eden hemen her tasavvur ve tasdik için de daha geniş ve derin anlamlar tek...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Aksaray University
2023-06-01
|
| Series: | Mütefekkir |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://mutefekkir.aksaray.edu.tr/mutefekkir/article/view/650 |
| _version_ | 1797687452108849152 |
|---|---|
| author | Melek KARACAN |
| author_facet | Melek KARACAN |
| author_sort | Melek KARACAN |
| collection | DOAJ |
| description | İslâm düşünce geleneğinde daima ikmâl edici ve kuşatıcı bir misyonla faaliyet gösteren tasavvuf, âlem ile Allah irtibatını, diğer disiplinlerden farklı bir gâye ve farklı bir yöntemle izah etmektedir. İslâmî gelenekte tedâvül eden hemen her tasavvur ve tasdik için de daha geniş ve derin anlamlar teklif eden sûfîlerin dayandıkları bazı üst ilkeler vardır. Bunlardan biri de insanın âlemin herhangi bir ferdi olarak değil, Allah’ın husûsî bir kurgusu olarak var olduğu inancına kaynaklık eden “ezeliyet” kavramı veya ruhun ezelîliği düşüncesidir. Ezeliyet kavramını normatif geleneğin hassasiyetlerinden uzak ama yine de Ehl-i sünnet anlayışına muvâfık bir tarzda yorumlayan sûfîler, kavrama tasavvufun hemen hemen bütün meselelerini taşıyabilecek bir kapasite tanımışlardır. Husûsen tasavvuf tarihinin inşa edici simalarından Cüneyd-i Bağdâdî (ö. 297/909), insan ve Allah arasındaki irtibatın boyutlarını “ruh” üzerinden ele alarak beşerî vücûdda ilâhî bir unsur olan ruha yönelmeyi düşünce sisteminin merkezi haline getirmiştir. Bu konudaki mülahazalarıyla “Allah insanın nesi olur?” veya “İnsan nerelidir?” gibi çok temel iki soruya cevap arayan Cüneyd, bir şekilde “ruhun ezeliyeti” düşüncesine ulaşmıştır. Öyle ki bu konu hakkında öne sürdüğü fikirler, Cüneyd ile birlikte tasavvuf ilminin gâyesinin “ezeliyete vuslat”, yönteminin ise “ezelî ahde vefâ” olarak güncellendiğini söylememizi mümkün kılmaktadır. Cüneyd’in tevhîd anlatılarının ana temasını oluşturan “mîsâk” olgusu ile tevhîdin usûlü olarak takdîm ettiği “fenâ” tecrübesi bu noktada Cüneyd’in ezeliyet düşüncesini kavramak bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu makale, mîsâk ve fenâ gibi kavramsal referanslardan hareketle, taşıyıcı bir kavram olarak ezeliyetin, Cüneyd’in düşünce sistemindeki yerini ve etkinliğini ortaya koymayı, aynı zamanda kavramın tasavvuf ilminin gâyesi ve yönteminin belirlenmesine nasıl kaynaklık ettiğini açığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. |
| first_indexed | 2024-03-12T01:19:12Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-164f9ff9bf1842958417d55e5055095b |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2148-5631 2148-8134 |
| language | Arabic |
| last_indexed | 2024-03-12T01:19:12Z |
| publishDate | 2023-06-01 |
| publisher | Aksaray University |
| record_format | Article |
| series | Mütefekkir |
| spelling | doaj.art-164f9ff9bf1842958417d55e5055095b2023-09-13T09:10:13ZaraAksaray UniversityMütefekkir2148-56312148-81342023-06-0116919110.30523/mutefekkir.1312461419Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği DüşüncesiMelek KARACAN0https://orcid.org/0000-0001-5289-3806Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Tasavvuf Anabilim Dalıİslâm düşünce geleneğinde daima ikmâl edici ve kuşatıcı bir misyonla faaliyet gösteren tasavvuf, âlem ile Allah irtibatını, diğer disiplinlerden farklı bir gâye ve farklı bir yöntemle izah etmektedir. İslâmî gelenekte tedâvül eden hemen her tasavvur ve tasdik için de daha geniş ve derin anlamlar teklif eden sûfîlerin dayandıkları bazı üst ilkeler vardır. Bunlardan biri de insanın âlemin herhangi bir ferdi olarak değil, Allah’ın husûsî bir kurgusu olarak var olduğu inancına kaynaklık eden “ezeliyet” kavramı veya ruhun ezelîliği düşüncesidir. Ezeliyet kavramını normatif geleneğin hassasiyetlerinden uzak ama yine de Ehl-i sünnet anlayışına muvâfık bir tarzda yorumlayan sûfîler, kavrama tasavvufun hemen hemen bütün meselelerini taşıyabilecek bir kapasite tanımışlardır. Husûsen tasavvuf tarihinin inşa edici simalarından Cüneyd-i Bağdâdî (ö. 297/909), insan ve Allah arasındaki irtibatın boyutlarını “ruh” üzerinden ele alarak beşerî vücûdda ilâhî bir unsur olan ruha yönelmeyi düşünce sisteminin merkezi haline getirmiştir. Bu konudaki mülahazalarıyla “Allah insanın nesi olur?” veya “İnsan nerelidir?” gibi çok temel iki soruya cevap arayan Cüneyd, bir şekilde “ruhun ezeliyeti” düşüncesine ulaşmıştır. Öyle ki bu konu hakkında öne sürdüğü fikirler, Cüneyd ile birlikte tasavvuf ilminin gâyesinin “ezeliyete vuslat”, yönteminin ise “ezelî ahde vefâ” olarak güncellendiğini söylememizi mümkün kılmaktadır. Cüneyd’in tevhîd anlatılarının ana temasını oluşturan “mîsâk” olgusu ile tevhîdin usûlü olarak takdîm ettiği “fenâ” tecrübesi bu noktada Cüneyd’in ezeliyet düşüncesini kavramak bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu makale, mîsâk ve fenâ gibi kavramsal referanslardan hareketle, taşıyıcı bir kavram olarak ezeliyetin, Cüneyd’in düşünce sistemindeki yerini ve etkinliğini ortaya koymayı, aynı zamanda kavramın tasavvuf ilminin gâyesi ve yönteminin belirlenmesine nasıl kaynaklık ettiğini açığa kavuşturmayı amaçlamaktadır.https://mutefekkir.aksaray.edu.tr/mutefekkir/article/view/650tasavvufezelîlikcüneyd-i bağdâdîfenâmîsâk |
| spellingShingle | Melek KARACAN Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi Mütefekkir tasavvuf ezelîlik cüneyd-i bağdâdî fenâ mîsâk |
| title | Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi |
| title_full | Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi |
| title_fullStr | Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi |
| title_full_unstemmed | Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi |
| title_short | Tasavvufun Gâye ve Yöntemini Belirleyen Bir Kavram Olarak Ezeliyet: Cüneyd-i Bağdâdî’de İnsanın Ezelîliği Düşüncesi |
| title_sort | tasavvufun gaye ve yontemini belirleyen bir kavram olarak ezeliyet cuneyd i bagdadi de insanin ezeliligi dusuncesi |
| topic | tasavvuf ezelîlik cüneyd-i bağdâdî fenâ mîsâk |
| url | https://mutefekkir.aksaray.edu.tr/mutefekkir/article/view/650 |
| work_keys_str_mv | AT melekkaracan tasavvufungayeveyonteminibelirleyenbirkavramolarakezeliyetcuneydibagdadideinsanınezeliligidusuncesi |