Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri
Çağatay Türkçesinde genel olarak hareket ismi veya geçici sıfat yapma görevinde kullanılan “-GAn” eki, müstakil kullanımının yanında son dönem Çağatay Türkçesinde zaman zaman “-AdUrGAn” şeklinde de görülebilmektedir. Yapı bu şekliyle eklendiği fiilde geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet sürdüğü...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | deu |
| Published: |
Mustafa Süleyman ÖZCAN
2019-09-01
|
| Series: | İtobiad |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/804814 |
| _version_ | 1797628429713014784 |
|---|---|
| author | Ümit Eker |
| author_facet | Ümit Eker |
| author_sort | Ümit Eker |
| collection | DOAJ |
| description | Çağatay
Türkçesinde genel olarak hareket ismi veya geçici sıfat yapma görevinde
kullanılan “-GAn” eki, müstakil
kullanımının yanında son dönem Çağatay Türkçesinde zaman zaman “-AdUrGAn” şeklinde de görülebilmektedir.
Yapı bu şekliyle eklendiği fiilde geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet
sürdüğünü ortaya koyar. Ekin genişleyerek “-AdUrGAn”
şeklini almasında “-GAn” ekindeki
işlev çeşitlenmeleri nedeniyle geniş zaman anlamının zayıflamasının önemli
etkisi vardır. Yapıda, geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet devam ettiği
veya hâlen devam etmekte olduğu anlamını ortaya koymak için “-GAn” ekinin önüne “-AdUr” yapısı getirilmiş ve süreç içinde bu üç unsur kalıplaşmıştır.
İlk kez klasik öncesi, yoğunluklu olarak da klasik sonrası devir Çağatay
Türkçesi döneminde kullanılan yapı, yalnız başına ve geniş zamana bağlı bir
hareket gösteren geçici bir isim olarak kullanılabildiği gibi iyelik, çokluk ve
isim çekimi eklerini de alabilmekte, yüklem olarak da kullanılabilmektedir. “-AdUrGAn” yapısının yerini Çağatay Türkçesinin
ardılı Özbek Türkçesinde “-(ä)yåtgän”
ve “-(ä)digän” / “-(y)digän” / “-(ä)dirgän” biçimleri almıştır. |
| first_indexed | 2024-03-11T10:38:20Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-28d9dd9dcec54451a14e6ad19b51de93 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2147-1185 |
| language | deu |
| last_indexed | 2024-03-11T10:38:20Z |
| publishDate | 2019-09-01 |
| publisher | Mustafa Süleyman ÖZCAN |
| record_format | Article |
| series | İtobiad |
| spelling | doaj.art-28d9dd9dcec54451a14e6ad19b51de932023-11-14T09:42:07ZdeuMustafa Süleyman ÖZCANİtobiad2147-11852019-09-01831666168710.15869/itobiad.5773962197Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleriÜmit Eker0ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ, İLAHİYAT FAKÜLTESİÇağatay Türkçesinde genel olarak hareket ismi veya geçici sıfat yapma görevinde kullanılan “-GAn” eki, müstakil kullanımının yanında son dönem Çağatay Türkçesinde zaman zaman “-AdUrGAn” şeklinde de görülebilmektedir. Yapı bu şekliyle eklendiği fiilde geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet sürdüğünü ortaya koyar. Ekin genişleyerek “-AdUrGAn” şeklini almasında “-GAn” ekindeki işlev çeşitlenmeleri nedeniyle geniş zaman anlamının zayıflamasının önemli etkisi vardır. Yapıda, geniş / şimdiki zamanda fiilin bir müddet devam ettiği veya hâlen devam etmekte olduğu anlamını ortaya koymak için “-GAn” ekinin önüne “-AdUr” yapısı getirilmiş ve süreç içinde bu üç unsur kalıplaşmıştır. İlk kez klasik öncesi, yoğunluklu olarak da klasik sonrası devir Çağatay Türkçesi döneminde kullanılan yapı, yalnız başına ve geniş zamana bağlı bir hareket gösteren geçici bir isim olarak kullanılabildiği gibi iyelik, çokluk ve isim çekimi eklerini de alabilmekte, yüklem olarak da kullanılabilmektedir. “-AdUrGAn” yapısının yerini Çağatay Türkçesinin ardılı Özbek Türkçesinde “-(ä)yåtgän” ve “-(ä)digän” / “-(y)digän” / “-(ä)dirgän” biçimleri almıştır.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/804814çağatay türkçesison dönem çağatay türkçesi“-adurgan” yapısıçağataycasıfat-fiil ekichagatai turkishrecent chagatai turkishchagatairecent chagatai turkish“-adurgan” structure |
| spellingShingle | Ümit Eker Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri İtobiad çağatay türkçesi son dönem çağatay türkçesi “-adurgan” yapısı çağatayca sıfat-fiil eki chagatai turkish recent chagatai turkish chagatai recent chagatai turkish “-adurgan” structure |
| title | Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri |
| title_full | Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri |
| title_fullStr | Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri |
| title_full_unstemmed | Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri |
| title_short | Son Dönem Çağatay Türkçesinde “-AdUrGAn” Yapısının Mahiyeti ve İşlevleri |
| title_sort | son donem cagatay turkcesinde adurgan yapisinin mahiyeti ve islevleri |
| topic | çağatay türkçesi son dönem çağatay türkçesi “-adurgan” yapısı çağatayca sıfat-fiil eki chagatai turkish recent chagatai turkish chagatai recent chagatai turkish “-adurgan” structure |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/804814 |
| work_keys_str_mv | AT umiteker sondonemcagatayturkcesindeadurganyapısınınmahiyetiveislevleri |