«Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі
Тасқа қашалған «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк» туындыларында (VIIIIX ғғ.) көк түріктердің дүние туралы түсінігі, наным-сенімі мен әдет-ғұрыптары, басынан кешкен қилы кезеңдері мен мықты мемлекет құрудағы жеке тұлғалардың орны сипатталады. Тарихи-шежірелік жырлардағы көне түркілік дүниетаным...
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
L.N. Gumilyov Eurasian National University
2022-09-01
|
| Series: | Turkic Studies Journal |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/208 |
| _version_ | 1797347266157084672 |
|---|---|
| author | Samen Kulbarak Gurer Gulsevin |
| author_facet | Samen Kulbarak Gurer Gulsevin |
| author_sort | Samen Kulbarak |
| collection | DOAJ |
| description |
Тасқа қашалған «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк» туындыларында (VIIIIX ғғ.) көк түріктердің дүние туралы түсінігі, наным-сенімі мен әдет-ғұрыптары,
басынан кешкен қилы кезеңдері мен мықты мемлекет құрудағы жеке
тұлғалардың орны сипатталады. Тарихи-шежірелік жырлардағы көне түркілік
дүниетанымды анықтауда «Тәңірі» концептісінің орны ерекше. Жарылқаушы
Көк Тәңірі олардың бойына ұлы Түрік мемлекетін құруда айрықша қуат,
күш-жігер, жауынгерлік рух берген. Мемлекетаралық дипломатия, мемлекет
іргесін нығайтудағы жеңісті жорықтар, дара тұлғалардың мемлекет іргесін
нығайтудағы ерекше қызметтері мен олардың өмірден өтуі, бүкілхалықтық
деңгейде аза тұтуы, наным-сенімдері мен әдет-ғұрыптары, тіршілік ортасы,
табиғатқа қатысы суреттелген.Мақалада сюжеттік байланыстар негізінде
«Тәңірі», «Мемлекет», «Қаған», «Батыр», «Ел бірлігі», «Аруақ», тағы басқа
микроконцептілер талданады.Уақыттың күрделі сипаты, ел бірлігін
сақтаудағы ақылдың қуаты, жау мемлекетке қарсы күрес идеологиясы, тағы
басқа белгілер сараланып, ежелгі түркілік «Әлем» концептісінің өзіндік
ерекшеліктері қарастырылған. «Білге қаған» жыры мен «Күлтегін» жырында
ұқсастық пен ортақ авторлық қолтаңба, пайымдау байқалады.Баяндалатын
жорықтар сарынында жақындықтың болуы – жыр қаһармандарының қатар
өмір кешуімен, жорықтарға бірлесе аттануымен байланысты. «Білге қаған»
жырынан байқалатын басты сипаттың бірі – ата-баба, ағайын-туыс – ұрпақ
арасындағы байланыстың аса құрметтелуі. Ежелгі түрік дәстүр-салтында
аруақты сыйлау, құрметтеу орныққаны жырда нақтылана түседі. «Тоныкөк»
жырында Түрік қағанатының мемлекет болып қалыптасуындағы тарихи
кезеңдері баяндалады. Жырда Тоныкөк ұзақ жасаған, ақылман, тек кеңесші
ғана емес, қағанға түрік елінің ел болып қалыптасуына өлшеусіз үлес қосқан,
қаһарман болып суреттеледі.
|
| first_indexed | 2024-03-08T11:45:16Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-29a7fb1ab57a4517a930083cca6326dd |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2664-5157 2708-7360 |
| language | English |
| last_indexed | 2024-03-08T11:45:16Z |
| publishDate | 2022-09-01 |
| publisher | L.N. Gumilyov Eurasian National University |
| record_format | Article |
| series | Turkic Studies Journal |
| spelling | doaj.art-29a7fb1ab57a4517a930083cca6326dd2024-01-24T19:45:24ZengL.N. Gumilyov Eurasian National UniversityTurkic Studies Journal2664-51572708-73602022-09-014310.32523/2664-5157-2022-3-58-70«Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесіSamen Kulbarak0Gurer Gulsevin1Научно-исследовательский центр "Дулатитану"Түркия мемлекеттік Түрік тілі институты Тасқа қашалған «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк» туындыларында (VIIIIX ғғ.) көк түріктердің дүние туралы түсінігі, наным-сенімі мен әдет-ғұрыптары, басынан кешкен қилы кезеңдері мен мықты мемлекет құрудағы жеке тұлғалардың орны сипатталады. Тарихи-шежірелік жырлардағы көне түркілік дүниетанымды анықтауда «Тәңірі» концептісінің орны ерекше. Жарылқаушы Көк Тәңірі олардың бойына ұлы Түрік мемлекетін құруда айрықша қуат, күш-жігер, жауынгерлік рух берген. Мемлекетаралық дипломатия, мемлекет іргесін нығайтудағы жеңісті жорықтар, дара тұлғалардың мемлекет іргесін нығайтудағы ерекше қызметтері мен олардың өмірден өтуі, бүкілхалықтық деңгейде аза тұтуы, наным-сенімдері мен әдет-ғұрыптары, тіршілік ортасы, табиғатқа қатысы суреттелген.Мақалада сюжеттік байланыстар негізінде «Тәңірі», «Мемлекет», «Қаған», «Батыр», «Ел бірлігі», «Аруақ», тағы басқа микроконцептілер талданады.Уақыттың күрделі сипаты, ел бірлігін сақтаудағы ақылдың қуаты, жау мемлекетке қарсы күрес идеологиясы, тағы басқа белгілер сараланып, ежелгі түркілік «Әлем» концептісінің өзіндік ерекшеліктері қарастырылған. «Білге қаған» жыры мен «Күлтегін» жырында ұқсастық пен ортақ авторлық қолтаңба, пайымдау байқалады.Баяндалатын жорықтар сарынында жақындықтың болуы – жыр қаһармандарының қатар өмір кешуімен, жорықтарға бірлесе аттануымен байланысты. «Білге қаған» жырынан байқалатын басты сипаттың бірі – ата-баба, ағайын-туыс – ұрпақ арасындағы байланыстың аса құрметтелуі. Ежелгі түрік дәстүр-салтында аруақты сыйлау, құрметтеу орныққаны жырда нақтылана түседі. «Тоныкөк» жырында Түрік қағанатының мемлекет болып қалыптасуындағы тарихи кезеңдері баяндалады. Жырда Тоныкөк ұзақ жасаған, ақылман, тек кеңесші ғана емес, қағанға түрік елінің ел болып қалыптасуына өлшеусіз үлес қосқан, қаһарман болып суреттеледі. https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/208көне түркілік таным, тұлғалық образдар, тарихи шындық, сюжет, монолог, диалог |
| spellingShingle | Samen Kulbarak Gurer Gulsevin «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі Turkic Studies Journal көне түркілік таным, тұлғалық образдар, тарихи шындық, сюжет, монолог, диалог |
| title | «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| title_full | «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| title_fullStr | «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| title_full_unstemmed | «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| title_short | «Күлтегін», «Білге қаған» және «Тоныкөк» жырларындағы ортақ мотивтер: көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| title_sort | күлтегін білге қаған және тоныкөк жырларындағы ортақ мотивтер көне түркілік дүниетаным бейнесі |
| topic | көне түркілік таным, тұлғалық образдар, тарихи шындық, сюжет, монолог, диалог |
| url | https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/208 |
| work_keys_str_mv | AT samenkulbarak kүltegínbílgekˌaġanžənetonykөkžyrlaryndaġyortakˌmotivterkөnetүrkílíkdүnietanymbejnesí AT gurergulsevin kүltegínbílgekˌaġanžənetonykөkžyrlaryndaġyortakˌmotivterkөnetүrkílíkdүnietanymbejnesí |