II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi
II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman dilimidir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı, Halim Sabit (Ö. 1946) tarafından kaleme alınmış 5 cilt olarak öğretmen ve...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Cumhuriyet University
2019-06-01
|
| Series: | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid/issue/43612/543680?publisher=cumhuriyet |
| _version_ | 1797329286591414272 |
|---|---|
| author | Halise Kader Zengi̇n |
| author_facet | Halise Kader Zengi̇n |
| author_sort | Halise Kader Zengi̇n |
| collection | DOAJ |
| description | II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman
dilimidir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine
de yansımıştır. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı,
Halim Sabit (Ö. 1946) tarafından kaleme alınmış 5 cilt olarak öğretmen ve
öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı Amelî
İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu
sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal
kitaplarında hangi konular işlenmiştir? Öğretilen konuların içeriği din eğitimi
açısından uygun mudur? Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem
ve teknikler, dikkat edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma,
öğretmen ve öğrenci ders kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde
ulaşılması sebebiyle sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır.
Doküman inceleme yoluyla veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye
transkrip edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi
kullanılmıştır. Araştırma konusu olan her iki kitap incelendiğinde inanç,
ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve sûrelerin ezberletildiği sonucuna
varılmıştır. İnanç konularında çocukların gelişim seviyelerine uygun olmayacak
Allah korkusu, cehennem, ahiret konularında içeriklere yer verildiği sonucuna
ulaşılmıştır. Özet: İlmihal eğitimi, İslam din eğitimi tarihinde
önemli yer işgal etmiştir. Dinen hem yetişkinlerin hem de çocukların inanç ve
ibadet esaslarını öğrenmesi, bununla gündelik yaşamını şekillendirmesi
hedeflenmiştir. Bu bağlamda mesela Osmanlı döneminde II. Mahmut devrinde, erkek
çocukların sıbyan mektebine zorunlu olarak devamı istenmiştir. Böylece
çocukların ilmihal ve İslam şeriatını layıkıyla öğrenmesi sağlanmıştır. Sıbyan
mekteplerinde çocuklara Kur’an-ı Kerim okumaları için elifba öğretilmiş, dinî
vazifelerin gerektirdiği kadar basit bilgiler verilmiş, yazı yazma becerisi
kazandırılmış ve dört işlem kuralları ezberletilmiştir.II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman
dilimidir. Aşırı özgürlükçü hava eğitime
de yansımıştır. Özellikle Balkan savaşlarından sonra, çökmekte olan devletin
eğitim yoluyla kurtulacağı fikri hâkim olmuştur. İlk kez bu dönemde kızlar için
yükseköğretim kurumu ve küçük çocuklar için anaokulu açılmıştır. Öğretimde
pedagoji bilgisinin önemi fark edilerek öğrencilerin gözleme ve deneye,
kendilerinin araştırıp bulacağı bir sisteme geçiş yapılmıştır. Eğitim öğretim
metotlarında yenileşmeler görülmeye başlanmıştır. Ezberciliğe ciddi anlamda
karşı çıkılmış, soru cevap ve anlatma eski yöntemler olarak görülmüştür. Bunun
yerine gezi gözlem ve keşfetmenin kullanılması önerilmiştir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen
değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Yeni getirilen yöntemlerin bir
yansıması olarak çocuklara yönelik hazırlanan ilmihal kitaplarında değişmeler görülmüştür. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli
İlmihal ders kitabı, Halim Sabit tarafından kaleme alınmış, 5 cilt olarak
öğretmen ve öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı Amelî İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından
değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve
öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal kitaplarında hangi konular işlenmiştir?
Öğretilen konuların içeriği çocukların dinî gelişimlerine uygun mudur?
Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem ve teknikler, dikkat
edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma, öğretmen ve öğrenci ders
kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde ulaşılması sebebiyle
sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır. Doküman inceleme yoluyla
veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye transkribe edilmiştir. Birinci seneye ait öğrencilere yönelik hazırlanmış ders kitabı 21
levhadan oluşmaktadır. Cümleler oldukça öz ve kısadır. Levha’larda geçen
içerik, üzerinde konuşulmaya ve açıklanmaya oldukça uygun bir yapıdadır.
Levhalar üzerinde konu başlıkları yer almamıştır. Dili Osmanlı Türkçesi’dir.
Kitapta işlenen konuları şu temalar altında ifade etmek mümkündür:Dua ve
Sûreler: Eûzu Besmele,
Kelime-i Tevhid, Kelime-i Şehadet, Fatiha Sûresi, Sûbhanerabbiyel Âla,
Sûbhanerabbiyel Azim, Esselamu Aleykum ve Rahmetullah, Tahiyyat, Salavatı
Şerife (Salli Barik), İhlas Sûresi, Kevser Sûresi, Sûbhaneke Duası, Kunut
Duaları.İnanç
Konuları: Allah, Allah Korkusu, Allah’a Şükür, Kur’an-ı Kerim, Peygamberler, Hz. Muhammed,
Ahiret, Cennet Cehennem, Melekler.İbadet
Konuları: Zekât, Abdest,
Namaz, Ezan, Genel olarak ibadetler (Beş Vakit Namaz, Oruç, Zekât, Hac)Toplumsal
Konular: Arkadaşlık,
Yetimlere Küçüklere Şefkat Gösterme, Anne Babayı Sevme, Müslümanlar Kardeştir,
İnsan Sevgisi, Yaşlılara Saygı, Ulemaya Saygı.Birinci seneye ait öğretmenlere yönelik hazırlanmış ders kitabı ise; 22
konudan oluşmuştur. 69 sayfa ve Osmanlı Türkçesi’dir. Öğrenci ders kitabında
konu başlıkları yer almadığından, öğretmen ders kitabında bulunan konuların
isimlerini belirtmek uygun olacaktır:1. Konu: Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şehadet’in ezberlettirilmesi; 2.
Konu: Çocuklarda ulûhiyyet hakkında fikirler uyandırma; 3. Konu: Cenab-ı
Allah’ın zati sıfatları; 4. Konu: Allah sevgisi; 5. Konu: Melekler; 6. Konu:
İlahî kitaplar; 7. Konu: Peygamberler; 8. Konu: Ahiret; 9. Konu: Nimete şükür;
10. Konu: Tevbe; 11. Konu: Dili kötü sözden ve gıybetten koruma; 12. Konu:
Zekât ve sadaka; 13. Konu: Riya ve iyiliği başa kakmak; 14. Konu: Hz.
Peygamber’e sevgi; 15. Konu: Ebeveyne sevgi; 16. Konu: İslam kardeşliği;17.
Konu: İnsan sevgisi; 18. Konu: Abdest; 19. Konu: Namaz; 20. Konu: Yaşlılara
saygı; 21. Konu: Ulemaya sevgi; 22. Konu: Allah korkusu.Derste kullanılacak yöntem ve tekniklerle ilgili de bilgi veren Sabit,
öğretmenin kitaba bakarak değil ezberden öğretmesine vurgu yapmıştır. Öğrenciye
ancak bu şekilde etki edeceğini düşünmüştür. Çocuğa göre bir dil kullanmak,
yeni öğreneceği konularda önce bir giriş yapmak ve konuya dikkatlerini çekmek,
aşama aşama konuyu öğretmek tavsiye edilmiştir. Bir diğer öneri de, bugünkü
anlamda bilginin uzun süreli hafızada yer etmesi için öğretmenden yapmasını
istediği uygulamalardır. Öğretmen, bir konuyu öğretirken birkaç defa tekrar
etmeli, öğrencilerin unuttuğu bir konuyu hemen hatırlatmamalı, bir öğrenciyle
konuşarak ona buldurmalıdır. Ayağa kaldırılıp söz verilen öğrenci dersin sonuna
kadar öyle kalmamalı, sırasıyla başka öğrencilerle de konu konuşulmalıdır. Bir
konu iyice anlaşılmadan geçilmemelidir, öğrenilmiş konuların da unutulmaması
için öğretmen tarafından sınıfta konuşmalar açılması gerekmektedir. Her dersin
ilk on beş dakikası daha önce öğrenilmiş konuların tekrarına ayrılmalıdır.
Verilerin analizi kısmında içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda kitapta inanç, ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve
sûrelerin ezberletildiği sonucuna varılmıştır. İnanç konularında çocukların
gelişim seviyelerine uygun olmayacak Allah korkusu, cehennem, ahiret
konularında içeriklere yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. |
| first_indexed | 2024-03-08T07:03:32Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-3448eaace4d747feaace6543e5b1be43 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2528-9861 2528-987X |
| language | English |
| last_indexed | 2024-03-08T07:03:32Z |
| publishDate | 2019-06-01 |
| publisher | Cumhuriyet University |
| record_format | Article |
| series | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
| spelling | doaj.art-3448eaace4d747feaace6543e5b1be432024-02-03T05:09:49ZengCumhuriyet UniversityCumhuriyet İlahiyat Dergisi2528-98612528-987X2019-06-0123131133010.18505/cuid.5436802II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından DeğerlendirilmesiHalise Kader Zengi̇n0ANKARA ÜNİVERSİTESİ, İLAHİYAT FAKÜLTESİII. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman dilimidir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı, Halim Sabit (Ö. 1946) tarafından kaleme alınmış 5 cilt olarak öğretmen ve öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı Amelî İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal kitaplarında hangi konular işlenmiştir? Öğretilen konuların içeriği din eğitimi açısından uygun mudur? Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem ve teknikler, dikkat edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma, öğretmen ve öğrenci ders kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde ulaşılması sebebiyle sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır. Doküman inceleme yoluyla veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye transkrip edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma konusu olan her iki kitap incelendiğinde inanç, ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve sûrelerin ezberletildiği sonucuna varılmıştır. İnanç konularında çocukların gelişim seviyelerine uygun olmayacak Allah korkusu, cehennem, ahiret konularında içeriklere yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Özet: İlmihal eğitimi, İslam din eğitimi tarihinde önemli yer işgal etmiştir. Dinen hem yetişkinlerin hem de çocukların inanç ve ibadet esaslarını öğrenmesi, bununla gündelik yaşamını şekillendirmesi hedeflenmiştir. Bu bağlamda mesela Osmanlı döneminde II. Mahmut devrinde, erkek çocukların sıbyan mektebine zorunlu olarak devamı istenmiştir. Böylece çocukların ilmihal ve İslam şeriatını layıkıyla öğrenmesi sağlanmıştır. Sıbyan mekteplerinde çocuklara Kur’an-ı Kerim okumaları için elifba öğretilmiş, dinî vazifelerin gerektirdiği kadar basit bilgiler verilmiş, yazı yazma becerisi kazandırılmış ve dört işlem kuralları ezberletilmiştir.II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman dilimidir. Aşırı özgürlükçü hava eğitime de yansımıştır. Özellikle Balkan savaşlarından sonra, çökmekte olan devletin eğitim yoluyla kurtulacağı fikri hâkim olmuştur. İlk kez bu dönemde kızlar için yükseköğretim kurumu ve küçük çocuklar için anaokulu açılmıştır. Öğretimde pedagoji bilgisinin önemi fark edilerek öğrencilerin gözleme ve deneye, kendilerinin araştırıp bulacağı bir sisteme geçiş yapılmıştır. Eğitim öğretim metotlarında yenileşmeler görülmeye başlanmıştır. Ezberciliğe ciddi anlamda karşı çıkılmış, soru cevap ve anlatma eski yöntemler olarak görülmüştür. Bunun yerine gezi gözlem ve keşfetmenin kullanılması önerilmiştir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Yeni getirilen yöntemlerin bir yansıması olarak çocuklara yönelik hazırlanan ilmihal kitaplarında değişmeler görülmüştür. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı, Halim Sabit tarafından kaleme alınmış, 5 cilt olarak öğretmen ve öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı Amelî İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal kitaplarında hangi konular işlenmiştir? Öğretilen konuların içeriği çocukların dinî gelişimlerine uygun mudur? Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem ve teknikler, dikkat edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma, öğretmen ve öğrenci ders kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde ulaşılması sebebiyle sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır. Doküman inceleme yoluyla veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye transkribe edilmiştir. Birinci seneye ait öğrencilere yönelik hazırlanmış ders kitabı 21 levhadan oluşmaktadır. Cümleler oldukça öz ve kısadır. Levha’larda geçen içerik, üzerinde konuşulmaya ve açıklanmaya oldukça uygun bir yapıdadır. Levhalar üzerinde konu başlıkları yer almamıştır. Dili Osmanlı Türkçesi’dir. Kitapta işlenen konuları şu temalar altında ifade etmek mümkündür:Dua ve Sûreler: Eûzu Besmele, Kelime-i Tevhid, Kelime-i Şehadet, Fatiha Sûresi, Sûbhanerabbiyel Âla, Sûbhanerabbiyel Azim, Esselamu Aleykum ve Rahmetullah, Tahiyyat, Salavatı Şerife (Salli Barik), İhlas Sûresi, Kevser Sûresi, Sûbhaneke Duası, Kunut Duaları.İnanç Konuları: Allah, Allah Korkusu, Allah’a Şükür, Kur’an-ı Kerim, Peygamberler, Hz. Muhammed, Ahiret, Cennet Cehennem, Melekler.İbadet Konuları: Zekât, Abdest, Namaz, Ezan, Genel olarak ibadetler (Beş Vakit Namaz, Oruç, Zekât, Hac)Toplumsal Konular: Arkadaşlık, Yetimlere Küçüklere Şefkat Gösterme, Anne Babayı Sevme, Müslümanlar Kardeştir, İnsan Sevgisi, Yaşlılara Saygı, Ulemaya Saygı.Birinci seneye ait öğretmenlere yönelik hazırlanmış ders kitabı ise; 22 konudan oluşmuştur. 69 sayfa ve Osmanlı Türkçesi’dir. Öğrenci ders kitabında konu başlıkları yer almadığından, öğretmen ders kitabında bulunan konuların isimlerini belirtmek uygun olacaktır:1. Konu: Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şehadet’in ezberlettirilmesi; 2. Konu: Çocuklarda ulûhiyyet hakkında fikirler uyandırma; 3. Konu: Cenab-ı Allah’ın zati sıfatları; 4. Konu: Allah sevgisi; 5. Konu: Melekler; 6. Konu: İlahî kitaplar; 7. Konu: Peygamberler; 8. Konu: Ahiret; 9. Konu: Nimete şükür; 10. Konu: Tevbe; 11. Konu: Dili kötü sözden ve gıybetten koruma; 12. Konu: Zekât ve sadaka; 13. Konu: Riya ve iyiliği başa kakmak; 14. Konu: Hz. Peygamber’e sevgi; 15. Konu: Ebeveyne sevgi; 16. Konu: İslam kardeşliği;17. Konu: İnsan sevgisi; 18. Konu: Abdest; 19. Konu: Namaz; 20. Konu: Yaşlılara saygı; 21. Konu: Ulemaya sevgi; 22. Konu: Allah korkusu.Derste kullanılacak yöntem ve tekniklerle ilgili de bilgi veren Sabit, öğretmenin kitaba bakarak değil ezberden öğretmesine vurgu yapmıştır. Öğrenciye ancak bu şekilde etki edeceğini düşünmüştür. Çocuğa göre bir dil kullanmak, yeni öğreneceği konularda önce bir giriş yapmak ve konuya dikkatlerini çekmek, aşama aşama konuyu öğretmek tavsiye edilmiştir. Bir diğer öneri de, bugünkü anlamda bilginin uzun süreli hafızada yer etmesi için öğretmenden yapmasını istediği uygulamalardır. Öğretmen, bir konuyu öğretirken birkaç defa tekrar etmeli, öğrencilerin unuttuğu bir konuyu hemen hatırlatmamalı, bir öğrenciyle konuşarak ona buldurmalıdır. Ayağa kaldırılıp söz verilen öğrenci dersin sonuna kadar öyle kalmamalı, sırasıyla başka öğrencilerle de konu konuşulmalıdır. Bir konu iyice anlaşılmadan geçilmemelidir, öğrenilmiş konuların da unutulmaması için öğretmen tarafından sınıfta konuşmalar açılması gerekmektedir. Her dersin ilk on beş dakikası daha önce öğrenilmiş konuların tekrarına ayrılmalıdır. Verilerin analizi kısmında içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kitapta inanç, ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve sûrelerin ezberletildiği sonucuna varılmıştır. İnanç konularında çocukların gelişim seviyelerine uygun olmayacak Allah korkusu, cehennem, ahiret konularında içeriklere yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır.https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid/issue/43612/543680?publisher=cumhuriyetreligious educationhalim sabitʻamelī i҆lmiḥalprimary schoolchildrençocuksıbyan mektebidin eğitimihalim sabitçocukʻamelî i̇lmiḥalçocuk |
| spellingShingle | Halise Kader Zengi̇n II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi Cumhuriyet İlahiyat Dergisi religious education halim sabit ʻamelī i҆lmiḥal primary school children çocuk sıbyan mektebi din eğitimi halim sabit çocuk ʻamelî i̇lmiḥal çocuk |
| title | II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi |
| title_full | II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi |
| title_fullStr | II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi |
| title_full_unstemmed | II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi |
| title_short | II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi |
| title_sort | ii mesrutiyet doneminde cocuklar icin yazilmis ameli ilmihal 1328 ders kitabinin din egitimi acisindan degerlendirilmesi |
| topic | religious education halim sabit ʻamelī i҆lmiḥal primary school children çocuk sıbyan mektebi din eğitimi halim sabit çocuk ʻamelî i̇lmiḥal çocuk |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid/issue/43612/543680?publisher=cumhuriyet |
| work_keys_str_mv | AT halisekaderzengin iimesrutiyetdonemindecocuklaricinyazılmısʻameliilmihal1328derskitabınındinegitimiacısındandegerlendirilmesi |