Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması
Türk Borçlar hukukunda “borca aykırılık” ile “hukuka aykırılık” kavramı, İslam hukukunun klasik kaynaklarında teaddî kavramıyla ifade edilmektedir. Ancak İslam hukukundaki bu kavram, Türk Borçlar hukukunda sözleşmeden doğan sorumluklarda “borca aykırılık” ve “kusur”; haksız fiillerde ise “hukuka ayk...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Anadolu Ilahiyat Akademisi
2020-09-01
|
| Series: | Eskiyeni |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1143836 |
| _version_ | 1797234465519435776 |
|---|---|
| author | Kamil Yelek |
| author_facet | Kamil Yelek |
| author_sort | Kamil Yelek |
| collection | DOAJ |
| description | Türk Borçlar hukukunda “borca aykırılık” ile “hukuka aykırılık” kavramı, İslam hukukunun klasik kaynaklarında teaddî kavramıyla ifade edilmektedir. Ancak İslam hukukundaki bu kavram, Türk Borçlar hukukunda sözleşmeden doğan sorumluklarda “borca aykırılık” ve “kusur”; haksız fiillerde ise “hukuka aykırılık” ve “kusur” unsurunu kapsayacak şekilde bir anlam genişliğine sahiptir.Klasik Hanefî kaynaklarında mübâşeret (doğrudan itlaf) ve tesebbüb (dolaylı itlaf) halle-rinde zararın nasıl tazmin edileceği anlatılırken, genellikle burada karşımıza çıkan ve sorumluluğu belirleyen şey teaddî kavramıdır. Ancak tazminat (sorumluluk) hukukunun en temel kavramlarından birisi olan teaddî kelimesi, İslam hukukunun klasik eserlerinde taammüd teriminden tam olarak ayrışmadığı için bu kavramlar bazen birbirinin yerine kullanılmıştır. Örneğin İbn Nüceym (öl. 970/1562) ile Ebû Saîd el-Hâdimî (öl. 1176/1762), mübâşeret ve tesebbüb halleriyle ilgili kuralları belirtirken teaddî yerine taammüd kavramını tercih etmişlerdir. Söz konusu durum Mecelle’nin 92. ve 93. mad-delerinde de bu şekilde kurallaştırılmıştır. Ancak Osmanlı âlimlerinden İzmîrî (öl. 1165/1751) ile Kırkağacî (öl.. 1287/1870) ve çağdaş İslam hukukçularından Mustafa Ahmed ez-Zerkâ, taammüd kavramının burada zikredilmesinin doğru olmadığını belir-tirken; çağdaş araştırmacılardan Muhammed Ahmed Sirâc da Mecelle’nin ilgili madde-lerinde “taammüd” kavramının tercih edilmesinin bir hata olduğunu ifade etmektedir. Fakat Sirâc’ın dediği şekilde burada Mecelle yazarlarının doğrudan bir hata yaptığını söylemek mümkün değildir. Çünkü Mecelle’de kural haline gelen bu ifadeler, Hâdimî’nin Mecâmiu’l-hakâik adlı eseri ile İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-nezâir adlı eserin-den alınmıştır. Her ne kadar bu maddelerin biri Hâdimî’nin, diğeri de İbn Nüceym’in zikredilen eserindeki kavâid-i külliyeden alınmış olsa da, her iki fakih Hanefî mezhebindeki mevcut olan anlayışı aktarmaktadır. Ancak İbn Nüceym ile Hadimî bunu aktarırken müteaddî yerine müteammid kavramını tercih etmişlerdir. Gerek İbn Nüceym ile Hadimî gerekse Mecelle yazarları ile şarihlerinin verdiği örnekler, söz konusu yerlerde taammüd kavramının sadece kasıt anlamında olmadığını ve bunun teaddî anlamında kullanıldığını göstermektedir.Teaddî kavramının terminolojik içeriğine ilişkin olan bu husus, Türkçe yazılan bazı İslam hukuku çalışmalarında da karışıklığa yol açmıştır. Nitekim bu çalışmaların bazılarında, teaddî kelimesinin Türk Borçlar hukukunda haksız fiil sorumluluğunun şartlarından biri olan “hukuka aykırılık” kavramına indirgendiği ve buna tekabül edecek şekil-de kullanıldığı görülmektedir. Hatta bu çalışmaların bazılarında, Borçlar hukukundaki hukuka aykırılık kavramı ile İslam hukukundaki teaddî kelimesi arasında herhangi bir farkın olmadığı ifade edilmektedir. Ancak klasik fıkıh literatüründeki teaddî teriminin bu kavramla aynı anlamda kullanılması problemlidir. Çünkü teaddî teriminin termino-lojik içeriğiyle Borçlar hukukundaki hukuka aykırılığın içeriği birebir örtüşmediği gibi bu kavram hukuka aykırılığın da ötesinde bir anlam genişliğine sahiptir. Teaddî kavramı, bu çalışmalarda hukuka aykırılık kavramına tekabül edecek şekilde kullanılsa da, Hanefî mezhebinin klasik kaynaklarında kullanılan örnek olaylar bu kavramın taammüd (kasıt) ve taksir (ihmal) anlamlarını da içine aldığını göstermektedir. Dolayısıyla teaddî kelimesi, taammüd ve taksir kavramlarının her ikisini de kapsa-yan üst bir kavram olarak görülmelidir. Ancak bu durum, teaddî kelimesinin her zaman taammüd ve taksir kavramlarını içerdiği ve aynı anda ikisini karşıladığı anlamına gelmemektedir. Çünkü tazmin sorumluluğunu gerektiren bir olaydaki teaddî, bazen kişinin kasıtlı fiilinden bazen de ihmalkâr fiilinden kaynaklanmaktadır. Başka bir ifadeyle belirtmek gerekirse, klasik Hanefî kaynaklarındaki taammüd ve taksir kav-ramları, haksız fiillerde tazmin sorumluluğunu doğuran bir unsur ya da şart olmaktan çok fiilin teaddî özelliğini kazanmasına sebep olmaktadır. Hâlbuki Borçlar hukukunda haksız fiil sorumluluğunun şartlarından biri olan kusur (kasıt ve ihmal), müstakil bir unsur olarak karşımıza çıkarken; Hanefî kaynaklarında fiilin teaddî özelliğini kazanmasına sebep olan bir kavram olarak görülmektedir. Bu anlatıma göre, teaddî kavra-mı, hukuka aykırılığın yanı sıra kasıt ve ihmali, başka bir ifadeyle Borçlar hukukundaki hukuka aykırılık ve kusur unsurlarının her ikisini de kapsamaktadır. |
| first_indexed | 2024-03-08T18:04:07Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-3752bdbc78704fb4bd5c5d39bdf72765 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2636-8536 |
| language | English |
| last_indexed | 2024-04-24T16:32:30Z |
| publishDate | 2020-09-01 |
| publisher | Anadolu Ilahiyat Akademisi |
| record_format | Article |
| series | Eskiyeni |
| spelling | doaj.art-3752bdbc78704fb4bd5c5d39bdf727652024-03-29T20:35:02ZengAnadolu Ilahiyat AkademisiEskiyeni2636-85362020-09-01421051107510.37697/eskiyeni.7502961354Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına YansımasıKamil Yelek0KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİTürk Borçlar hukukunda “borca aykırılık” ile “hukuka aykırılık” kavramı, İslam hukukunun klasik kaynaklarında teaddî kavramıyla ifade edilmektedir. Ancak İslam hukukundaki bu kavram, Türk Borçlar hukukunda sözleşmeden doğan sorumluklarda “borca aykırılık” ve “kusur”; haksız fiillerde ise “hukuka aykırılık” ve “kusur” unsurunu kapsayacak şekilde bir anlam genişliğine sahiptir.Klasik Hanefî kaynaklarında mübâşeret (doğrudan itlaf) ve tesebbüb (dolaylı itlaf) halle-rinde zararın nasıl tazmin edileceği anlatılırken, genellikle burada karşımıza çıkan ve sorumluluğu belirleyen şey teaddî kavramıdır. Ancak tazminat (sorumluluk) hukukunun en temel kavramlarından birisi olan teaddî kelimesi, İslam hukukunun klasik eserlerinde taammüd teriminden tam olarak ayrışmadığı için bu kavramlar bazen birbirinin yerine kullanılmıştır. Örneğin İbn Nüceym (öl. 970/1562) ile Ebû Saîd el-Hâdimî (öl. 1176/1762), mübâşeret ve tesebbüb halleriyle ilgili kuralları belirtirken teaddî yerine taammüd kavramını tercih etmişlerdir. Söz konusu durum Mecelle’nin 92. ve 93. mad-delerinde de bu şekilde kurallaştırılmıştır. Ancak Osmanlı âlimlerinden İzmîrî (öl. 1165/1751) ile Kırkağacî (öl.. 1287/1870) ve çağdaş İslam hukukçularından Mustafa Ahmed ez-Zerkâ, taammüd kavramının burada zikredilmesinin doğru olmadığını belir-tirken; çağdaş araştırmacılardan Muhammed Ahmed Sirâc da Mecelle’nin ilgili madde-lerinde “taammüd” kavramının tercih edilmesinin bir hata olduğunu ifade etmektedir. Fakat Sirâc’ın dediği şekilde burada Mecelle yazarlarının doğrudan bir hata yaptığını söylemek mümkün değildir. Çünkü Mecelle’de kural haline gelen bu ifadeler, Hâdimî’nin Mecâmiu’l-hakâik adlı eseri ile İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-nezâir adlı eserin-den alınmıştır. Her ne kadar bu maddelerin biri Hâdimî’nin, diğeri de İbn Nüceym’in zikredilen eserindeki kavâid-i külliyeden alınmış olsa da, her iki fakih Hanefî mezhebindeki mevcut olan anlayışı aktarmaktadır. Ancak İbn Nüceym ile Hadimî bunu aktarırken müteaddî yerine müteammid kavramını tercih etmişlerdir. Gerek İbn Nüceym ile Hadimî gerekse Mecelle yazarları ile şarihlerinin verdiği örnekler, söz konusu yerlerde taammüd kavramının sadece kasıt anlamında olmadığını ve bunun teaddî anlamında kullanıldığını göstermektedir.Teaddî kavramının terminolojik içeriğine ilişkin olan bu husus, Türkçe yazılan bazı İslam hukuku çalışmalarında da karışıklığa yol açmıştır. Nitekim bu çalışmaların bazılarında, teaddî kelimesinin Türk Borçlar hukukunda haksız fiil sorumluluğunun şartlarından biri olan “hukuka aykırılık” kavramına indirgendiği ve buna tekabül edecek şekil-de kullanıldığı görülmektedir. Hatta bu çalışmaların bazılarında, Borçlar hukukundaki hukuka aykırılık kavramı ile İslam hukukundaki teaddî kelimesi arasında herhangi bir farkın olmadığı ifade edilmektedir. Ancak klasik fıkıh literatüründeki teaddî teriminin bu kavramla aynı anlamda kullanılması problemlidir. Çünkü teaddî teriminin termino-lojik içeriğiyle Borçlar hukukundaki hukuka aykırılığın içeriği birebir örtüşmediği gibi bu kavram hukuka aykırılığın da ötesinde bir anlam genişliğine sahiptir. Teaddî kavramı, bu çalışmalarda hukuka aykırılık kavramına tekabül edecek şekilde kullanılsa da, Hanefî mezhebinin klasik kaynaklarında kullanılan örnek olaylar bu kavramın taammüd (kasıt) ve taksir (ihmal) anlamlarını da içine aldığını göstermektedir. Dolayısıyla teaddî kelimesi, taammüd ve taksir kavramlarının her ikisini de kapsa-yan üst bir kavram olarak görülmelidir. Ancak bu durum, teaddî kelimesinin her zaman taammüd ve taksir kavramlarını içerdiği ve aynı anda ikisini karşıladığı anlamına gelmemektedir. Çünkü tazmin sorumluluğunu gerektiren bir olaydaki teaddî, bazen kişinin kasıtlı fiilinden bazen de ihmalkâr fiilinden kaynaklanmaktadır. Başka bir ifadeyle belirtmek gerekirse, klasik Hanefî kaynaklarındaki taammüd ve taksir kav-ramları, haksız fiillerde tazmin sorumluluğunu doğuran bir unsur ya da şart olmaktan çok fiilin teaddî özelliğini kazanmasına sebep olmaktadır. Hâlbuki Borçlar hukukunda haksız fiil sorumluluğunun şartlarından biri olan kusur (kasıt ve ihmal), müstakil bir unsur olarak karşımıza çıkarken; Hanefî kaynaklarında fiilin teaddî özelliğini kazanmasına sebep olan bir kavram olarak görülmektedir. Bu anlatıma göre, teaddî kavra-mı, hukuka aykırılığın yanı sıra kasıt ve ihmali, başka bir ifadeyle Borçlar hukukundaki hukuka aykırılık ve kusur unsurlarının her ikisini de kapsamaktadır.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1143836compensation lawtorttaʿaddītaʿammudunlawfulnessfaultislamic lawtazminat hukukuhaksız fiilteaddîtaammüdhukuka aykırılıkkusuri̇slam hukuku |
| spellingShingle | Kamil Yelek Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması Eskiyeni compensation law tort taʿaddī taʿammud unlawfulness fault islamic law tazminat hukuku haksız fiil teaddî taammüd hukuka aykırılık kusur i̇slam hukuku |
| title | Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması |
| title_full | Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması |
| title_fullStr | Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması |
| title_full_unstemmed | Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması |
| title_short | Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması |
| title_sort | hanefi mezhebinde teaddi ve taammud kavraminin kullanimi ve bunun cagdas islam hukuku calismalarina yansimasi |
| topic | compensation law tort taʿaddī taʿammud unlawfulness fault islamic law tazminat hukuku haksız fiil teaddî taammüd hukuka aykırılık kusur i̇slam hukuku |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1143836 |
| work_keys_str_mv | AT kamilyelek hanefimezhebindeteaddivetaammudkavramınınkullanımıvebununcagdasislamhukukucalısmalarınayansıması |