Manevi Sağlık ve Hayata Yönelim Ölçeğinin Türk Kültürüne Uyarlanması
Bu çalışmanın amacı öğrencilerin manevi sağlık ve hayata yönelimi belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı ortaya koymaktır. Bu amaçla Fisher’ın (2010) geliştirdiği Spiritual Health and Life-Orientation Measure (SHALOM) envanteri Türkçe’ye uyarlanmıştır. Uyarlama çalışması Ankara ve...
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Cumhuriyet University
2019-06-01
|
| Series: | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid/issue/43612/535663?publisher=cumhuriyet |
| Summary: | Bu çalışmanın amacı öğrencilerin manevi sağlık ve
hayata yönelimi belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı ortaya
koymaktır. Bu amaçla Fisher’ın (2010) geliştirdiği Spiritual Health and
Life-Orientation Measure (SHALOM) envanteri Türkçe’ye uyarlanmıştır. Uyarlama çalışması Ankara ve Muş illerinde öğrenim gören üç çalışma grubu
kapsamındaki 1591 lise öğrencisi üzerinde yürütülmüştür. Özgün formu dört boyut
ve yirmi maddeden oluşan ve dili İngilizce olan envanter, Türkçeye çevrilmiş ve
örneklem verileri üzerinde faktör analizleri ve geçerlik ile güvenirlik
çalışması uygulanmıştır. Çalışma sonucunda Türkçeye uyarlanan envanter, özgün
formu ile benzerlik gösteren dört boyuttan (kişisel, toplumsal, çevresel ve
aşkın) oluşmaktadır. Ayrıca envanter boyutlarının iç tutarlık katsayılarının
özgün envanter ile mükemmel uyumda olduğu ve ölçeğin amacına hizmet ettiği
anlaşılmıştır. Bu sonuçlar dikkate alındığında, öğrencilerinin ruh sağlığı ve
hayata yönelimlerinin ölçülmesinde Türkçeye uyarlanan Manevi Sağlık ve Hayata Yönelim
Envanterinin, psikoloji, eğitim bilimleri ve sosyal bilimlerin farklı
disiplinlerinde kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Özet: Toplumsal
alanın önemli bir dinamiği ve taşıyıcısı olan din kavramı, 18. Yüzyılın ikinci
yarısından itibaren ikili bir ayrıma gitmiş; din kavramı içerisinden, maneviyat
kavramı rafine edilmeye başlanmıştır. Din ve maneviyat kavramlarını tanımlamak çok zordur; din, ideoloji ve
inanç kurallarına odaklanırken; maneviyat, din ötesine uzanan bireysel deneyim
ve karşılıklı ilişkileri merkeze almaktadır. Bu nedenle, farklı maneviyat ve
din tanımları farklı bakış açılarından yapılmış ve bu çerçevede geliştirilen
ölçeklerle maneviyatı ölçmek amaçlanmıştır. Bununla birlikte, farklı maneviyat
ölçekleri ile yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar birbirinden önemli
ölçüde farklı olmuştur; bu ise maneviyatın kullanılan ölçeğe bağlı olarak
tanımlandığı ve kavramsallaştırıldığı anlamına gelir. Maneviyat üzerine yapılan
erken dönem çalışmalarda çoğunlukla din, sağlık, psikoloji ve çalışma hayatı
üzerine odaklanmaktadır. Bu çalışmalarda, maneviyat kavramı tanımlandıktan
sonra; kavramın sağlık, din, psikoloji ve iş hayatı ile ilişkisi veya insan
hayatı için gerekliliği tartışılmaktadır. Batı'da, 1950'lere kadar, din ve
maneviyat kavramları birbirleri ile ilişkili biçimde kullanılmıştır. Ancak
bugün bu iki kavram neredeyse tamamen birbirinden ayrılmıştır. Literatürde, maneviyatı ölçmek için çok sayıda envanter geliştirme
çalışması bulunmaktadır. Envanterin farklı kavramsal temellere dayanarak
çalışması gerçeği, ruh sağlığı ve yaşam yönelimi hakkında genel, anlamlı ve
tutarlı bir sonuç çıkarmayı zorlaştırır. Ayrıca, maneviyat ölçümlerinin yabancı
bir kültürün dinini ve değerlerini yansıttığı gerçeğinden hareketle kapsamlı
veya evrensel ölçüm söz konusu olamaz. Bu noktada, Fisher, maneviyatı ölçmek
amacıyla geliştirilen ölçme araçlarını "din ile maneviyatı
karıştırdıkları", "değerler dünyasına bağlı olmak",
"kültürel farklılıkları hesaba katmamak", "ve sadece mistik /
manevi tecrübe " noktasında eleştirir. Sonuç olarak, Batı'nın kavramsal
yapısında geliştirilen hiçbir ölçümün kültürel esnekliği hesaba katmadığı ve
manevi değerlerini evrensel ya da yaygın olarak kabul etmediği söylenebilir.Bu çalışma ile Türk kültürüne adapte edilmesi planlanan, Fisher
tarafından geliştirilen SHALOM envanteri, kişilerarası ilişki dünyasını
oluşturan dört temel (bireysel, sosyal, çevresel ve aşkın) alana dayanan modele
dayanmaktadır. Bu çalışmada, Fisher'ın çalışmalarında olduğu gibi, maneviyat
kavramı, dinden bağımsız ve dinlerin üzerinde olduğu düşünülen farklı
yoğunluktaki kavramlarla etkileşimini vurgulamaktadır. Bu bağlamda, maneviyat
kavramı, kişinin kişisel alanı, sosyal konumu, doğası ve aşkın gücü ile
iletişim içindedir. Bu uyarlama çalışması, öğrencilerin ruhsal sağlık düzeyleri
hakkında faydalı bilgiler ve yorumlar sağlayacaktır. Ayrıca kültürel esnekliğe
sahip olduğu vurgulanan ve farklı dillere de uyarlanan SHALOM envanterinin Türk
kültürüne uyarlanması ile din psikolojisi literatürüne yeni ve farklı bir ölçme
aracı sunularak maneviyat kavramının doğasının anlaşılması çalışmaları
kolaylaşacaktır.Bu araştırma, öğrenciler için geliştirilen ruhsal sağlık ve yaşam
yönelimi ölçeğinin envanterini Türk kültürüne uyarlamak için yapılmıştır. Bu
envanter uyarlama çalışması Ankara ve Muş illerindeki üç çalışma grubundan ve
1591 lise öğrencisinden toplanan verilerle yapılmıştır. İlk çalışma grubu 414,
ikinci çalışma grubu 788, üçüncü grup ise 389 lise öğrencisinden oluşmuştur.
414 öğrenciden toplanan veriler Açıklayıcı Faktör Analizi (AFA) analizi için,
788 öğrenciden toplanan veriler Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) için
kullanılmıştır. Ayrıca, envanterin ölçüt geçerliliğini belirlemek için 389
öğrenci kullanılmıştır. Türkçe'ye uyarlanması amaçlanan SHALOM envanterinin
asıl dili İngilizce'dir ve çeviri çalışmaları, her iki dilin de dilbilgisi ve
anlamsal özelliklerini bilen üç dil uzmanı tarafından ayrı ayrı yürütülmüştür.
Çeviri çalışmalarından sonra ölçek örnekleme grubuna uygulanmış ve örneklem
veriler üzerinde AFA uygulanmıştır. AFA sonuçları değerlendirildiğinde,
orijinal envantere benzeyen bir faktör çatısının oluştuğu tespit edilmiştir.
Belirleyici faktörlere, SHALOM'un orijinal formundaki teorik ve boyut isimleri
dikkate alınarak uygun isimler (kişisel, çevresel, sosyal ve aşkın)
verilmiştir. Yapı geçerliği Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) ile teyit edilmiş
ve DFA'nın bir sonucu olarak, X2/sd (1.72) oranı ve IFI (0.96) uyum
göstergesinin test edilen modele uygun olduğu belirlenmiştir.Sonuç olarak, Manevi Sağlık ve Hayata Yönelim Envanterinin, orijinal
envanterde olduğu gibi dört boyuttan oluştuğu, envanter boyutlarının iç
tutarlılık katsayılarının asıl envanterle mükemmel uyum içinde olduğu ve
ölçeğin amacına hizmet ettiği anlaşılmaktadır. Bu sonuçlar göz önüne alındığında,
Türkçe'ye uyarlanmış olan Manevi Sağlık ve Hayata Yönelim Envanterinin, din
psikolojisi, eğitim bilimleri ve sosyal bilimlerin farklı disiplinlerinde
kullanılabileceği anlaşılmaktadır.
Maneviyat, sadece Batılı kuramlar çerçevesinde tanımlanmamalı, İslamın
öngördüğü maneviyatın niteliği ve olabilirliği tartışılmalıdır. Dahası İslam
maneviyatının tipleri ve boyutları, İslami bir karakterde kültürel öznellik
dikkate alınarak belirlenmelidir. Maneviyatı ölçme çalışmalarında, modernitenin
evrensel olarak sunduğu insan modeli tek hakikat olarak kabul edilmemelidir.
İslam kültür ve tarihi içerisinden süzülerek gelen, bize özgü ve bizi
tanımlayan insan modelleri geliştirilmeye çalışılmalıdır. Bu husus, sadece ruh
sağlığı/din çalışmalarında değil, genel anlamda din psikolojisi calışmalarında
dikkate alınmalıdır. Bunun yanında kültüre özgülük önemsenmeli, Türk
medeniyetinin İslam doktrini ile geliştirdiği kültürel birikimden edinilen
tecrübeyle maneviyat çalışmalarına yön verilmelidir. Bu açıdan, bu çalışma
farklı bir kültüre ait değer ve manevi yönelimi, Türk kültürüne uyarlama
amacını gütse de kavramın Batı değerleri ile kurgulanması sorunludur. Ayrıca
Batı değerlerinin, İslam değer ve ilkeleri ile benzeşmesine rağmen, uygulamada
maneviyat kavramını tam olarak ölçmekte zorlanabileceği öngörülmektedir. |
|---|---|
| ISSN: | 2528-9861 2528-987X |