İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi
Sünnet, Kur’an’dan sonra İslâm hukukunun ikinci temel kaynağıdır. İslâm Hukuku Metodolojisi (Usûlü’l-fıkh) kitaplarında Sünnet; biri şer’î/dinî hükümlerin kaynağı olması, diğeri teklifi-şer’î/dinî hüküm olması açısından iki kısımda incelenmektedir. Şer’î hükümlerin kaynağı ol-ması açısından Sünnet y...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Cumhuriyet University
2021-06-01
|
| Series: | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1540218 |
| _version_ | 1797330831137570816 |
|---|---|
| author | İbrahim Yılmaz |
| author_facet | İbrahim Yılmaz |
| author_sort | İbrahim Yılmaz |
| collection | DOAJ |
| description | Sünnet, Kur’an’dan sonra İslâm hukukunun ikinci temel kaynağıdır. İslâm Hukuku Metodolojisi (Usûlü’l-fıkh) kitaplarında Sünnet; biri şer’î/dinî hükümlerin kaynağı olması, diğeri teklifi-şer’î/dinî hüküm olması açısından iki kısımda incelenmektedir. Şer’î hükümlerin kaynağı ol-ması açısından Sünnet yapısı itibarıyla; kavlî, fiilî ve takrîrî olmak üzere üçe ayrılmaktadır. İslâmî literatürde “sünnet” denilince öncelikle sözlü bir hitap olan kavlî sünnet (hadis) anlaşıl-maktadır. Sözlü sünnet, talep (emir-nehiy) ve muhayyerlik/serbestlik içeren bir hitaba (sîğa-ya/lafza) sahiptir. Ve neticede bu sözlü hitabın sîğasına; farz/vacip, sünnet/mendup, mubah şeklinde bazı şer’î hükümler terettüp etmektedir. Fiilî sünnet (Hz. Peygamber’in fiilleri) ise talep (emir-nehiy) veya muhayyerlik içeren bir hitaba sahip değildir. Hüküm ise hitaba da-yanmaktadır. Bir diğer ifade ile hitap varsa hüküm vardır; hitap yoksa hüküm de yoktur. Bu yüzden, Hz. Peygamber’in fiillerinin farz/vacip, sünnet/mendup ve mubah şeklinde hükme delaleti problem arz etmektedir. Bundan dolayıdır ki fıkıh usûlü kitaplarında Hz. Peygamber’in fiilleri, Ef’âlü’r-Rasûl başlığı altında özel olarak ayrıca incelenmiştir. Hz. Peygamber’in fiilleri-nin bir kısmı teşrîî nitelik taşırken bir kısmı tamamen onun bir insan olmasının ve içinde yaşa-dığı toplumun örf ve âdeti gereği olarak yapmış olduğu fiillerdir. Bu yüzden bağlayıcılık açısın-dan Hz. Peygamber’in fiillerinin (fiilî sünnet) tümü aynı derecede değildir. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in fiillerinden bazıları vücûb ifade ederken bazıları, mendup (sünnet-müstehap) bazıları da mubahlık bildirmektedir. Şer’î hükümlerin kaynağı olması açısından Hz. Peygam-ber’in fiilleri; teşrîî (dinî/kurbet/badet) nitelikli olan ve teşrîî nitelikli olmayan şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Teşrîî nitelikli fiilden kasıt, Hz. Peygamber’in, bir peygamber olma sıfatı ile kurbiyet amacıyla yaptığı ve insanlardan uyulmasını istediği davranışlarıdır. Teşrîî nitelikli olmayan fiilden kasıt ise Hz. Peygamber’in, bir insan olarak yaptığı (fıtrî/beşerî/cibillî) veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı davranışlarıdır. Teklîfî/dinî bir hüküm olması açısından ise sünnet; farz ve vacibin dışında kalan hükümleri ifade etmektedir. (Hanefî) usul-cüler, teklîfî bir hüküm olarak sünneti; sünnet-i hüdâ ve sünnet-i zevâid şeklinde iki kısma ayırmışlardır. Hz. Peygamber’in, fıtratın veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı fiilleri, sünnet-i zevâid kapsamına girmektedir. Bir diğer ifade ile sünnet-i zevâid, genel olarak Hz. Peygamber’in, ibadet kastı ile yapmadığı fiilleri anlamına gelmektedir. Hz. Peygamber’in teşrîî nitelikli yaptığı fiilleri vasfı bilinen ve vasfı bilinmeyen şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Prensip olarak Hz. Peygamber’in vasfı bilinen teşrîî nitelikli fiilleri ümmet (Müslümanlar) için de bağlayıcıdır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in bir fiili hangi vasıfla/amaçla yaptığı bilindiğinde o fiil aynı vasıfla ümmet (Müslümanlar) için de geçerlidir. Buna göre Hz. Peygamber’in yaptığı bir fiilin vasfı vacip/farz ise bu fiil ümmet için de vacip, mubah ise ümmet için de mubah ol-maktadır. Diğer taraftan Hz. Peygamber’in Kur’an’daki bir mücmeli (anlamı kapalı nass/âyet) beyan sadedindeki fiilleri de mücmelin hükmüne tabidir. Hz. Peygamber’in teşrîî/dinî nitelikli olup da vasfı bilinmeyen fiillerinin hükme delaleti hususunda ihtilaf vardır. Hanefî usûlcüle-rin/âlimlerin çoğunluğuna göre Hz. Peygamber’in vasfı bilinmeyip kurbet özelliği içeren fiille-rinde asıl olan müstehab/mendup olmasıdır. Kerhî’ye (öl. 340/952) göre ise bu tür fiillerde asıl olan mubah olmasıdır. Cessâs (öl. 370/980) da Kerhî ile aynı görüşü dile getirmektedir. Bu konuda İmam Mâlik ve İmam Şâfiî’den mubahlık bildirdiği yönünde görüşler nakledilmektedir. Hanblîlerde ise râcih olan görüş mubahlık bildirmesidir. Hz. Peygamber’in teşrîî nitelikli olma-yıp bir insan olarak (beşerî/cibillî) veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı fiilleri ise ümmet için bağlayıcı değildir. Bu yüzden bu tür fiillerde asıl olan mubah olmasıdır. Dolayısıyla, sünnet-i zevâid olarak da isimlendirilen bu tür fiillerde isteyen Hz. Peygamber’e ittiba eder, isteyen etmez. Çünkü teşrîî/dinî nitelik taşımayan Hz. Peygamber’in fiilleri, ya fıtrî özellik taşımaktadır ya da o dönemin Arap toplumunun örf ve âdetine (yaşam tarzına) dayanmakta-dır. Fıtrata/yaratılışa dayalı özelliklerin kişiden kişiye değiştiği ise bilinen bir gerçektir. Yine örfe dayalı davranışların ve alışkanlıkların toplumlara göre değişiklik arz ettiği de bilinen bir husustur. Bu yüzden Hz. Peygamber’in teşrîî/dinî nitelik taşımayan bu tür (beşerî/cibillî) fiille-rinin ve örfî davranışlarının ümmet için bağlayıcı olması söz konusu değildir. Bu çalışmada, şer’î bir delil olması ve teklîfî/dinî bir hüküm olması açısından Hz. Peygamber’in fiillerinin mubahlığa delaleti üzerinde durulacaktır. |
| first_indexed | 2024-03-08T07:25:06Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-53b2b6ae156a4ca993a0a41282c4914d |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2528-9861 2528-987X |
| language | English |
| last_indexed | 2024-03-08T07:25:06Z |
| publishDate | 2021-06-01 |
| publisher | Cumhuriyet University |
| record_format | Article |
| series | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
| spelling | doaj.art-53b2b6ae156a4ca993a0a41282c4914d2024-02-02T22:03:20ZengCumhuriyet UniversityCumhuriyet İlahiyat Dergisi2528-98612528-987X2021-06-0125127529210.18505/cuid.8700892057İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesiİbrahim Yılmaz0NEVŞEHİR HBVÜ İLAHİYAT FAKÜLTESİSünnet, Kur’an’dan sonra İslâm hukukunun ikinci temel kaynağıdır. İslâm Hukuku Metodolojisi (Usûlü’l-fıkh) kitaplarında Sünnet; biri şer’î/dinî hükümlerin kaynağı olması, diğeri teklifi-şer’î/dinî hüküm olması açısından iki kısımda incelenmektedir. Şer’î hükümlerin kaynağı ol-ması açısından Sünnet yapısı itibarıyla; kavlî, fiilî ve takrîrî olmak üzere üçe ayrılmaktadır. İslâmî literatürde “sünnet” denilince öncelikle sözlü bir hitap olan kavlî sünnet (hadis) anlaşıl-maktadır. Sözlü sünnet, talep (emir-nehiy) ve muhayyerlik/serbestlik içeren bir hitaba (sîğa-ya/lafza) sahiptir. Ve neticede bu sözlü hitabın sîğasına; farz/vacip, sünnet/mendup, mubah şeklinde bazı şer’î hükümler terettüp etmektedir. Fiilî sünnet (Hz. Peygamber’in fiilleri) ise talep (emir-nehiy) veya muhayyerlik içeren bir hitaba sahip değildir. Hüküm ise hitaba da-yanmaktadır. Bir diğer ifade ile hitap varsa hüküm vardır; hitap yoksa hüküm de yoktur. Bu yüzden, Hz. Peygamber’in fiillerinin farz/vacip, sünnet/mendup ve mubah şeklinde hükme delaleti problem arz etmektedir. Bundan dolayıdır ki fıkıh usûlü kitaplarında Hz. Peygamber’in fiilleri, Ef’âlü’r-Rasûl başlığı altında özel olarak ayrıca incelenmiştir. Hz. Peygamber’in fiilleri-nin bir kısmı teşrîî nitelik taşırken bir kısmı tamamen onun bir insan olmasının ve içinde yaşa-dığı toplumun örf ve âdeti gereği olarak yapmış olduğu fiillerdir. Bu yüzden bağlayıcılık açısın-dan Hz. Peygamber’in fiillerinin (fiilî sünnet) tümü aynı derecede değildir. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in fiillerinden bazıları vücûb ifade ederken bazıları, mendup (sünnet-müstehap) bazıları da mubahlık bildirmektedir. Şer’î hükümlerin kaynağı olması açısından Hz. Peygam-ber’in fiilleri; teşrîî (dinî/kurbet/badet) nitelikli olan ve teşrîî nitelikli olmayan şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Teşrîî nitelikli fiilden kasıt, Hz. Peygamber’in, bir peygamber olma sıfatı ile kurbiyet amacıyla yaptığı ve insanlardan uyulmasını istediği davranışlarıdır. Teşrîî nitelikli olmayan fiilden kasıt ise Hz. Peygamber’in, bir insan olarak yaptığı (fıtrî/beşerî/cibillî) veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı davranışlarıdır. Teklîfî/dinî bir hüküm olması açısından ise sünnet; farz ve vacibin dışında kalan hükümleri ifade etmektedir. (Hanefî) usul-cüler, teklîfî bir hüküm olarak sünneti; sünnet-i hüdâ ve sünnet-i zevâid şeklinde iki kısma ayırmışlardır. Hz. Peygamber’in, fıtratın veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı fiilleri, sünnet-i zevâid kapsamına girmektedir. Bir diğer ifade ile sünnet-i zevâid, genel olarak Hz. Peygamber’in, ibadet kastı ile yapmadığı fiilleri anlamına gelmektedir. Hz. Peygamber’in teşrîî nitelikli yaptığı fiilleri vasfı bilinen ve vasfı bilinmeyen şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Prensip olarak Hz. Peygamber’in vasfı bilinen teşrîî nitelikli fiilleri ümmet (Müslümanlar) için de bağlayıcıdır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in bir fiili hangi vasıfla/amaçla yaptığı bilindiğinde o fiil aynı vasıfla ümmet (Müslümanlar) için de geçerlidir. Buna göre Hz. Peygamber’in yaptığı bir fiilin vasfı vacip/farz ise bu fiil ümmet için de vacip, mubah ise ümmet için de mubah ol-maktadır. Diğer taraftan Hz. Peygamber’in Kur’an’daki bir mücmeli (anlamı kapalı nass/âyet) beyan sadedindeki fiilleri de mücmelin hükmüne tabidir. Hz. Peygamber’in teşrîî/dinî nitelikli olup da vasfı bilinmeyen fiillerinin hükme delaleti hususunda ihtilaf vardır. Hanefî usûlcüle-rin/âlimlerin çoğunluğuna göre Hz. Peygamber’in vasfı bilinmeyip kurbet özelliği içeren fiille-rinde asıl olan müstehab/mendup olmasıdır. Kerhî’ye (öl. 340/952) göre ise bu tür fiillerde asıl olan mubah olmasıdır. Cessâs (öl. 370/980) da Kerhî ile aynı görüşü dile getirmektedir. Bu konuda İmam Mâlik ve İmam Şâfiî’den mubahlık bildirdiği yönünde görüşler nakledilmektedir. Hanblîlerde ise râcih olan görüş mubahlık bildirmesidir. Hz. Peygamber’in teşrîî nitelikli olma-yıp bir insan olarak (beşerî/cibillî) veya içinde yaşadığı toplumun örfü gereği yaptığı fiilleri ise ümmet için bağlayıcı değildir. Bu yüzden bu tür fiillerde asıl olan mubah olmasıdır. Dolayısıyla, sünnet-i zevâid olarak da isimlendirilen bu tür fiillerde isteyen Hz. Peygamber’e ittiba eder, isteyen etmez. Çünkü teşrîî/dinî nitelik taşımayan Hz. Peygamber’in fiilleri, ya fıtrî özellik taşımaktadır ya da o dönemin Arap toplumunun örf ve âdetine (yaşam tarzına) dayanmakta-dır. Fıtrata/yaratılışa dayalı özelliklerin kişiden kişiye değiştiği ise bilinen bir gerçektir. Yine örfe dayalı davranışların ve alışkanlıkların toplumlara göre değişiklik arz ettiği de bilinen bir husustur. Bu yüzden Hz. Peygamber’in teşrîî/dinî nitelik taşımayan bu tür (beşerî/cibillî) fiille-rinin ve örfî davranışlarının ümmet için bağlayıcı olması söz konusu değildir. Bu çalışmada, şer’î bir delil olması ve teklîfî/dinî bir hüküm olması açısından Hz. Peygamber’in fiillerinin mubahlığa delaleti üzerinde durulacaktır.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1540218islamic lawsunnahthe acts of the prophet muḥammadobligationlegal freedommubāḥibāḥā.i̇slâm hukukusünnethz. peygamber’in fiilleribağlayıcılıkmubahlıki̇bâha. |
| spellingShingle | İbrahim Yılmaz İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi Cumhuriyet İlahiyat Dergisi islamic law sunnah the acts of the prophet muḥammad obligation legal freedom mubāḥ ibāḥā. i̇slâm hukuku sünnet hz. peygamber’in fiilleri bağlayıcılık mubahlık i̇bâha. |
| title | İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi |
| title_full | İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi |
| title_fullStr | İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi |
| title_full_unstemmed | İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi |
| title_short | İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi |
| title_sort | islam hukukunda hz peygamber in fiillerinin mubahlik hukuki serbestlik bildirmesi |
| topic | islamic law sunnah the acts of the prophet muḥammad obligation legal freedom mubāḥ ibāḥā. i̇slâm hukuku sünnet hz. peygamber’in fiilleri bağlayıcılık mubahlık i̇bâha. |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1540218 |
| work_keys_str_mv | AT ibrahimyılmaz islamhukukundahzpeygamberinfiillerininmubahlıkhukukiserbestlikbildirmesi |