Abdestte Çoraplar Üzerine Meshin Hükmü
Çorap üzerine mesh konusu abdestte mestler üzerine mesh konusunun bir parçasıdır. Abdestte ayakların yıkanması veya mesh edilmesi Kur’an ayetleri üzerinden yürütülen ve rivayetlerle desteklenen bir ihtilaf alanıdır. Abdest alırken ayağa giyilmiş ayakkabı, çorap gibi bir şey varsa bunları çıkartmadan...
Main Author: | |
---|---|
Format: | Article |
Language: | English |
Published: |
Cumhuriyet University
2019-06-01
|
Series: | Cumhuriyet İlahiyat Dergisi |
Subjects: | |
Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuid/issue/43612/546486?publisher=cumhuriyet |
Summary: | Çorap üzerine mesh konusu abdestte mestler üzerine mesh konusunun bir
parçasıdır. Abdestte ayakların yıkanması veya mesh edilmesi Kur’an ayetleri
üzerinden yürütülen ve rivayetlerle desteklenen bir ihtilaf alanıdır. Abdest
alırken ayağa giyilmiş ayakkabı, çorap gibi bir şey varsa bunları çıkartmadan
üzerine mesh etmek ve mesh edilecek giyeceğin nitelikleri ise hadis
rivayetlerine dayanan ihtilaflı bir meseledir. Ca‘feriyye abdest için ayakların
çıplak olarak mesh edilmesi gerektiğini fakat mestler üzerine mesh
edilemeyeceğini savunurken, Müslümanların büyük çoğunluğu ayakların yıkanmasını
farz olduğunu ve abdestli giyilen mestler üzerine mesh edilebileceğini kabul
etmiştir. Mest olarak ayakkabı, bot, çizme, potin gibi deriden yapılmış ayak
giysilerini üzerine mesh edilebileceği hususunda ittifak edilmiş; pamuk, keten,
yün, keçe gibi maddelerden yapılmış ve genellikle çorap ismiyle anılan ayak
giysilerine mesh edilmesi konusunda ihtilaf edilmiştir. Bu sebeple dünya
Müslümanlarının bir kısmı çoraplar üzerine mesh etmekte diğerleri etmemektedir.
Her iki eğilimi destekleyen güncel fetvalar bulunmaktadır. Bununla beraber, bu
konuya iki farklı içtihada uymaktan öte anlamlar yükleyenler bulunmakta ve
çorap üzerine mesh edenler sert kınamalara maruz kalabilmektedir. Fıkhî mirasın
tahliline dayanan bu araştırmayla tarafların delillerini toplu olarak ortaya
koyarak değerlendirmek ve konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak
amaçlanmaktadır.Özet: Kuran-ı Kerim’de Mâide Suresi 6. ayet abdest
almak için yüzün, dirseklere kadar kolların yıkanması, başın ise mesh edilmesi
gerektiğini açıkça ifade etmiştir. Ancak abdestin dördüncü unsuru ayakların,
yıkanması veya mesh edilmesi gerektiği konusunda görüş ayrılığı oluşmuştur.
Arapça dil kuralları ve rivayetler her iki görüşü destekleyecek şekilde
değerlendirilmiş, genel olarak Sünni mezhepler ile Zeydiler ve Hariciler
ayakların yıkanmasını; Şii Caferi mezhebi ise çıplak olarak ayakların mesh
edilmesi gerektiğini savunmuştur. Fakihler arasında yıkama ve mesh etmeyi telif
ederek, hafif yıkama; yıkama ve mesh etme arasında muhayyer olma; açıkken
yıkama, kapalıyken mesh etme; pislik varsa yıkama, temiz ise mesh etme; asgari
olarak mesh etmenin farz, yıkamanın farzı kapsayan bir sünnet olması gibi iki
yaklaşımı birleştirmeye çalışan yorumlar da yapılmıştır.Yaygın kabul gören rivayetler göre Hz. Peygamber ve ashabı abdest alırken
ayaklarını yıkamış ayrıca ayaklarını yıkayarak giydikleri ayakkabılarını
yeniden abdest alırken çıkarmadan elleriyle üzerlerini silmekle yetinmişlerdir.
Daha az kabul gören ve bazı hadis otoriteleri tarafından sahih kabul edilen
rivayetlerde Hz. Peygamber’in çorapları üzerine de mesh ettiği bildirilmiştir.
Rivayet kaynaklarında, içlerinde Hz. Ömer, Hz. Ali, Abdullah b. Mes‘ûd,
Abdullah b. Abbas, Abdullah b Ömer gibi fakih sahabilerin bulunduğu on beş
kadar sahâbînin çoraplar üzerine mesh edilmesini uygun gördüğü bildirilmiştir.
Buna mukabil sahabenin çorap üzerine meshi uygun görmediği yönünde bir haber
nakledilmemiştir. Tabiîn fakihlerinden Sa‘îd b. Cübeyr, Sa‘îd b. el-Müseyyeb,
İbrâhim en-Nehaî, Atâ b. Ebû Rebâh, Hasan el-Basrî ve A‘meş; Müçtehit
İmamlardan Züfer, Süfyân es-Sevrî, Hasan b. Salih, İbnü’l-Mübârek, Ebû Yusuf,
Muhammed eş-Şeybânî, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Râhûye çorap üzerine mesh
edilmesini uygun görenler arasında sayılmıştır. Öne çıkan görüşleri itibariyle
Sünni mezheplerden Hanefilerin ve Şafiilerin kalın ve içini göstermeyen
çoraplara, Hanbelilerin ince de olsa ayakları kapatan çoraplara mesh etmeyi
uygun gördükleri fakat Malikilerin çorap üzerin meshi kabul etmedikleri
söylenebilir.Hz. Peygamber dönemiyle ilgili aktarılan bilgilerden anlaşıldığına göre o
dönemin Hicaz bölgesinde çorap hem iklim şartları hem de dokuma imkânları sebebiyle
çok az kullanılmaktadır. Terlik ve ayakkabı gibi deriden yapılan ayak
giysilerinin ise zorlukla temin edildiği, evlerde ve mescitte toprak zemin
üzerinde çıplak ayaklarla veya ayakkabılarla namazların kılındığı rivayetlerde
görülmektedir. Sayılan gerekçelerde o dönemde çorap üzerine mesh konusu ön
plana çıkmamış, sonraki dönemlerde ise farklı bakış açıları geliştirilerek konu
üzerinde görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Sonraki dönemlerde mescitlere halı
serilmesi ile birlikte ayakkabı ile namaz kılınması terk edilmiş veya ayakkabı
içine mest olarak ikinci bir ayakkabı (khuff) geliştirilmiştir. Ayakkabı
üzerinden mesh edilerek alınan abdest ayakkabı çıkarıldığında bozulacağı için
abdest alırken her seferinde ayakların yıkanması zorluğundan kaçınmak isteyenler
ayaklarını yıkayarak abdest aldıktan sonra diğer abdestlerini bunların üzerine
mesh ederek almışlardır. Çorap üzerine mesh edilmesi konusuna tereddütle yaklaşan ve bunu birtakım
sıkı şartlara bağlamaya meyl eden Hanefiler ve Şafiiler Hz. Peygamberin deriden
mamul ayakkabılar üzerine mesh ettiğinin kesin, çorap üzerine mesh ettiğinin
ise zayıf olması ve bu çorabın niteliklerinin açık olmaması noktasından hareket
etmişler ve mesh edilebilecek çorabın ayakkabıya benzer şekilde kalın olması
gerektiğini vurgulamışlardır. Çorapların kalınlıklarını açıklamak için
geliştirilen şartlarda ise, çorabın içine su geçirmemesi, üzerinde en az bir
fersah yürünebilmesi, ayak bileklerine bağlama ihtiyacı olmadan
kendiliklerinden ayaklar üzerinde tutunabilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Abdesti koruması için geliştirilen fakat sınırları tam anlaşılmayan bu şartlar
sebebiyle özellikle Hanefi çevrelerde çorap üzerine meshin caiz olmadığı
kanaati yaygınlaşmıştır. Buna mukabil Hanbeli mezhebinin etkili olduğu çevrelerde
her türlü çorap üzerine meshi caiz gören genişlikte görüşler ifade edilmiştir.Hz. Peygamber’in ayağında ayakkabı olduğunda onu çıkarma ve yıkama
zahmetine girmeden ayakkabıları üzerine mesh etmesi uygulamasının karşılığı,
günümüzde ayakkabılarla namaz kılma yaygın olmadığı için, çorap üzerine mesh
edilmesidir. Günümüz şartlarında çorap üzerine mesh etmek abdest alınışında
herkes için bir kolaylık sağlamakla birlikte bazı şartlarda daha fazla ihtiyaç
duyulan bir husustur. Havanın soğuk olması ve ayakları kurulama imkânının
olmaması sebebiyle ayakların üşümesi ve hastalığa zemin hazırlaması, ıslak
ayağa giyilen çorapların ayakların kokmasına ve ayaklarda mantar oluşumuna
sebep olabilmesi, abdest için özel lavaboların bulunmadığı yerlerde yüksek
lavabolara ayakları kaldırmanın ve tek ayak üzerinde çorapları çıkarmanın ve
giymenin zorluğu, İslam kültüründen uzak toplumlarda lavaboda ayak yıkamanın
görgü kurallarına aykırı sayılması bu ihtiyacı doğuran sebepler arasında
sayılabilir. Çoğu zaman şartlarını kendimiz belirleyemediğimiz modern çalışma
ve seyahat şartları sebebiyle çorap üzerine mesh edilmesi ihtiyacı günümüzde
eskiye göre daha fazladır denilebilir. Günümüz âlimlerinden bir kısmı ibadetlerde ihtiyat ilkesini esas alarak
Kur’an’da ayakların yıkanmasının emredildiğini, bu emre istisna getirebilecek
güçte bir haberin sadece deriden mestler üzerine mesh edilebileceği hakkında
bulunduğunu, bunun çorapları da kapsayacak şekilde genişletilmesinin ihtiyat
ilkesine ve diğer bazı usul kurallarına aykırı olduğunu savunmaktadır. Buna
mukabil dinde kolaylık ilkesini öne çıkaran diğer bir gurup âlim ise mestler
üzerine mesh etme ruhsatının çoraplar üzerine meshi içerdiğini ve aynı
mahiyette olduğunu, çorap üzerine meshin caiz olduğunu gösteren sahih
haberlerin bulunduğunu, hatta bu konuda sahabenin icmaından
bahsedilebileceğini, mesh edilecek çorapla ilgili, kalınlık, yürünebilme,
bağlamadan ayağa tutunabilme, içine su geçirmeme gibi ilave şartlar koşmanın
şer’î bir dayanağının olmadığını savunmaktadırlar.
Bu çerçevede özel bir araştırma kitabı yayınlayan Cemaleddin Kasımi ile
Mevdûdî, Kardâvi, Bin Baz, İbn Useymin gibi âlimler ayak derisini göstermeyen
günlük çoraplar üzerine mesh edilebileceği; buna mukabil ağırlıkla Hanefi
görüşü savunan âlimler günlük giyilen ince çoraplar üzerine mesh
edilemeyeceğini kanaatindedir. |
---|---|
ISSN: | 2528-9861 2528-987X |