Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı
Aralarında teâruz bulunan hadislerin tespit edilmesi ve zahiren çelişki gibi görünen durumların giderilmesinde başvurulan yöntemler oldukça önemlidir. Râvi ya da rivayet kaynaklı birtakım sorunlar hadisleri anlama noktasında zaman zaman işkâle sebep olabilmektedir. Bundan dolayı âlimler birbiri ile...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
University of Afyon Kocatepe
2022-12-01
|
| Series: | Kocatepe İslami İlimler Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2631445 |
| _version_ | 1797320760570675200 |
|---|---|
| author | Erkan Önder |
| author_facet | Erkan Önder |
| author_sort | Erkan Önder |
| collection | DOAJ |
| description | Aralarında teâruz bulunan hadislerin tespit edilmesi ve zahiren çelişki gibi görünen durumların giderilmesinde başvurulan yöntemler oldukça önemlidir. Râvi ya da rivayet kaynaklı birtakım sorunlar hadisleri anlama noktasında zaman zaman işkâle sebep olabilmektedir. Bundan dolayı âlimler birbiri ile zıt gibi görünen, aralarında teâruz bulunan hadislerin arasındaki ihtilâfı ortadan kaldırma noktasında farklı yöntemler uygulamışlardır. Bu durum ulemanın, aralarında ihtilaf bulunan hadisleri anlamadaki usûlünü meydana getirmiştir. Hadisler arasında ortaya çıkan ihtilâfı gidermede cem/te’lif, nesih, tercih, tevakkuf ve tesâkut gibi yöntemlerin belli usûllere göre ve farklı öncelikler gözetilerek âlimler tarafından yaygın olarak uygulandığı bilinmektedir. Özellikle de muhaddislerin hadisler arasındaki ihtilâfı gidermede cem/telif yöntemini önceledikleri görülmektedir. Muhaddislerin bu konudaki genel tutumu hadislerden birini terk etmek değil, aynı anda ikisini de uygulanabilir kılmaktır. Bu ise klasik kaynaklarda yer alan ve çokça başvurulan i’mâl ihmâlden evlâdır kuralıdır. Fakat teâruzu gidermede müelliflerce yer yer bu kriterler dışında farklı sebeplerin öncelendiği, aralarında ihtilaf bulunan hadislerde, râvi veya metin kaynaklı muhtelif tercih sebeplerine dikkat edildiği bilinmektedir. Bu yöntemlerden birisi de sahâbenin amelidir. Ebû Dâvûd’un (ö. 275/889) Sünen isimli eseri, birbiriyle ihtilaf eden rivayetler arasındaki tercih işleminde bu yöntemin dikkate alınması açısından önemli bir örnektir. Bununla birlikte klasik kaynaklarda aralarında zahiren teâruz bulunduğu söylenen ortak hadislerden hareketle Ebû Dâvûd’un Sünen’de teâruz eden tüm hadislerde bu yöntemi uygulayıp uygulamadığı ise problemlidir. Çünkü bazı ifadelerden anlaşılan kendisinin zaman zaman nesih yöntemini de uyguladığıdır. Fakat Ebû Dâvûd'un diğer muhaddislerce öncelenen cem/telif yöntemini uyguladığına dair herhangi bir bulgu tespit edilememiştir. Ebû Dâvud’un teâruz eden bazı rivayetlerde amel eksenli bir çözüm yolu sunduğu görülür. Bu prensibin bir açıdan Mâliki ekolünün uyguladığı amel-i ehl-i Medine uygulamasına benzediği söylenebilir. Ebû Dâvûd’un Risâle ila ehl-i Mekke’de Muvatta’da yer alan bir miktar hadisi kendi kitabına aldığını ifade ettiği görülür. Ebû Dâvûd’un Sünen’de İmam Mâlik’e sık sık atıfta bulunması da aralarındaki etkileşimi göstermesi bakımından önemlidir. Ebû Dâvûd’un bu yaklaşımıyla teâruz durumunda muhaddislerce belirlenen sıralamanın dışında bir yöntem benimsediği görülmektedir. Bu durumu tespit etmede makalede yer verilen müteârız hadisler gerek Sünen’in şerhleri gerekse diğer hadis kaynaklarındaki bilgiler ile mukayeseli olarak ele alınmıştır. Bu yöntem ile zahiren çelişkili gibi görünen hadislerde muhaddislerin genel uygulamalarından farklı olarak Ebû Dâvûd’un öncelediği hadisle amel kriteri ve teâruzu gidermede diğer yolların kullanılıp kullanılmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu durum teâruz eden hadislerde diğer muhaddislerin yöntem farklılıklarını göstermesi bakımından da oldukça önemlidir. Ebû Dâvûd amelin kendi üzerinde câri olmadığı hadislere dikkat çekmiştir. Bu hususta Sünen’de iki yerde “Resûlullah’tan iki hadis tenazu’ ederse, kendisinden sonra ashabının ameline bakılır.” demiştir. Bu aynı zamanda Irak ehlinin de metodudur. Onlar bu hususta “Bir râviden bir hadis sabit olur da amel onun hilafına olursa hadis değil amel esas alınır” kaidesini esas almaktadırlar. Ebû Dâvûd yer yer teâruz eden hadislere yer verdikten sonra “Amel bu hadise göre değildir” diyerek uygulamaya vurgu yapmıştır. Ebû Dâvûd, hadislerdeki teâruzu ortadan kaldırmada esas olanın sahâbenin ameli olduğunu söylese de hadis üzerinde amelin bulunmamasını bir nesih sebebi saydığı görülür. Bu da Ebû Dâvûd’un teâruz eden hadislerde tercih noktasında harici bir yöntem olan sahâbenin amelini ve bundan hareketle neshi dikkate aldığının bir göstergesidir. Müellifin bir hadise mensûh hükmünü vermede sahâbenin ameliyle irtibat kurduğu görülür. Ebû Dâvûd Sünen’de aralarında ihtilaf bulunan her hadis hakkında amel vurgusuyla açıklama yapmamıştır. Şöyle ki teâruz eden hadislerin bazılarında amel vurgusu görülürken bazılarında ise hiçbir yorum yapılmamıştır. Sünen müellifi kitabının belli kısımlarında bu açıklamayı yaparak teâruz eden diğer hadislerde de aynı çözüm yolunu kullanacağına işaret etmiş olabilir. Ebû Dâvûd’un, teâruz eden tüm hadislerde amel yöntemini kullanıp kullanmadığı ise meselenin problemli noktalarındandır. Makalede yer verilen hususlar müellifin işaret ettiği kaide çerçevesinde olmakla birlikte müellifin teâruz durumunda başvurmuş olabileceği muhtemel çözüm yolları değerlendirilmiş, müellifin bu kaidesinin Sünen’de teâruz eden tüm hadislere uygulanıp uygulanamayacağı araştırılmıştır. |
| first_indexed | 2024-03-08T04:47:38Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-600a339faff1412481769fdd0276a044 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2757-8399 |
| language | Arabic |
| last_indexed | 2024-03-08T04:47:38Z |
| publishDate | 2022-12-01 |
| publisher | University of Afyon Kocatepe |
| record_format | Article |
| series | Kocatepe İslami İlimler Dergisi |
| spelling | doaj.art-600a339faff1412481769fdd0276a0442024-02-08T08:28:27ZaraUniversity of Afyon KocatepeKocatepe İslami İlimler Dergisi2757-83992022-12-015255657510.52637/kiid.117075231Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânıErkan Önder0DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞIAralarında teâruz bulunan hadislerin tespit edilmesi ve zahiren çelişki gibi görünen durumların giderilmesinde başvurulan yöntemler oldukça önemlidir. Râvi ya da rivayet kaynaklı birtakım sorunlar hadisleri anlama noktasında zaman zaman işkâle sebep olabilmektedir. Bundan dolayı âlimler birbiri ile zıt gibi görünen, aralarında teâruz bulunan hadislerin arasındaki ihtilâfı ortadan kaldırma noktasında farklı yöntemler uygulamışlardır. Bu durum ulemanın, aralarında ihtilaf bulunan hadisleri anlamadaki usûlünü meydana getirmiştir. Hadisler arasında ortaya çıkan ihtilâfı gidermede cem/te’lif, nesih, tercih, tevakkuf ve tesâkut gibi yöntemlerin belli usûllere göre ve farklı öncelikler gözetilerek âlimler tarafından yaygın olarak uygulandığı bilinmektedir. Özellikle de muhaddislerin hadisler arasındaki ihtilâfı gidermede cem/telif yöntemini önceledikleri görülmektedir. Muhaddislerin bu konudaki genel tutumu hadislerden birini terk etmek değil, aynı anda ikisini de uygulanabilir kılmaktır. Bu ise klasik kaynaklarda yer alan ve çokça başvurulan i’mâl ihmâlden evlâdır kuralıdır. Fakat teâruzu gidermede müelliflerce yer yer bu kriterler dışında farklı sebeplerin öncelendiği, aralarında ihtilaf bulunan hadislerde, râvi veya metin kaynaklı muhtelif tercih sebeplerine dikkat edildiği bilinmektedir. Bu yöntemlerden birisi de sahâbenin amelidir. Ebû Dâvûd’un (ö. 275/889) Sünen isimli eseri, birbiriyle ihtilaf eden rivayetler arasındaki tercih işleminde bu yöntemin dikkate alınması açısından önemli bir örnektir. Bununla birlikte klasik kaynaklarda aralarında zahiren teâruz bulunduğu söylenen ortak hadislerden hareketle Ebû Dâvûd’un Sünen’de teâruz eden tüm hadislerde bu yöntemi uygulayıp uygulamadığı ise problemlidir. Çünkü bazı ifadelerden anlaşılan kendisinin zaman zaman nesih yöntemini de uyguladığıdır. Fakat Ebû Dâvûd'un diğer muhaddislerce öncelenen cem/telif yöntemini uyguladığına dair herhangi bir bulgu tespit edilememiştir. Ebû Dâvud’un teâruz eden bazı rivayetlerde amel eksenli bir çözüm yolu sunduğu görülür. Bu prensibin bir açıdan Mâliki ekolünün uyguladığı amel-i ehl-i Medine uygulamasına benzediği söylenebilir. Ebû Dâvûd’un Risâle ila ehl-i Mekke’de Muvatta’da yer alan bir miktar hadisi kendi kitabına aldığını ifade ettiği görülür. Ebû Dâvûd’un Sünen’de İmam Mâlik’e sık sık atıfta bulunması da aralarındaki etkileşimi göstermesi bakımından önemlidir. Ebû Dâvûd’un bu yaklaşımıyla teâruz durumunda muhaddislerce belirlenen sıralamanın dışında bir yöntem benimsediği görülmektedir. Bu durumu tespit etmede makalede yer verilen müteârız hadisler gerek Sünen’in şerhleri gerekse diğer hadis kaynaklarındaki bilgiler ile mukayeseli olarak ele alınmıştır. Bu yöntem ile zahiren çelişkili gibi görünen hadislerde muhaddislerin genel uygulamalarından farklı olarak Ebû Dâvûd’un öncelediği hadisle amel kriteri ve teâruzu gidermede diğer yolların kullanılıp kullanılmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu durum teâruz eden hadislerde diğer muhaddislerin yöntem farklılıklarını göstermesi bakımından da oldukça önemlidir. Ebû Dâvûd amelin kendi üzerinde câri olmadığı hadislere dikkat çekmiştir. Bu hususta Sünen’de iki yerde “Resûlullah’tan iki hadis tenazu’ ederse, kendisinden sonra ashabının ameline bakılır.” demiştir. Bu aynı zamanda Irak ehlinin de metodudur. Onlar bu hususta “Bir râviden bir hadis sabit olur da amel onun hilafına olursa hadis değil amel esas alınır” kaidesini esas almaktadırlar. Ebû Dâvûd yer yer teâruz eden hadislere yer verdikten sonra “Amel bu hadise göre değildir” diyerek uygulamaya vurgu yapmıştır. Ebû Dâvûd, hadislerdeki teâruzu ortadan kaldırmada esas olanın sahâbenin ameli olduğunu söylese de hadis üzerinde amelin bulunmamasını bir nesih sebebi saydığı görülür. Bu da Ebû Dâvûd’un teâruz eden hadislerde tercih noktasında harici bir yöntem olan sahâbenin amelini ve bundan hareketle neshi dikkate aldığının bir göstergesidir. Müellifin bir hadise mensûh hükmünü vermede sahâbenin ameliyle irtibat kurduğu görülür. Ebû Dâvûd Sünen’de aralarında ihtilaf bulunan her hadis hakkında amel vurgusuyla açıklama yapmamıştır. Şöyle ki teâruz eden hadislerin bazılarında amel vurgusu görülürken bazılarında ise hiçbir yorum yapılmamıştır. Sünen müellifi kitabının belli kısımlarında bu açıklamayı yaparak teâruz eden diğer hadislerde de aynı çözüm yolunu kullanacağına işaret etmiş olabilir. Ebû Dâvûd’un, teâruz eden tüm hadislerde amel yöntemini kullanıp kullanmadığı ise meselenin problemli noktalarındandır. Makalede yer verilen hususlar müellifin işaret ettiği kaide çerçevesinde olmakla birlikte müellifin teâruz durumunda başvurmuş olabileceği muhtemel çözüm yolları değerlendirilmiş, müellifin bu kaidesinin Sünen’de teâruz eden tüm hadislere uygulanıp uygulanamayacağı araştırılmıştır.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2631445hadismuhtelifu’l-hadisebû dâvûdsünenteâruzsahâbenin ameli.hadithmukhtalif al-hadithabû dâvûdsunanconflictdeed of the companion |
| spellingShingle | Erkan Önder Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı Kocatepe İslami İlimler Dergisi hadis muhtelifu’l-hadis ebû dâvûd sünen teâruz sahâbenin ameli. hadith mukhtalif al-hadith abû dâvûd sunan conflict deed of the companion |
| title | Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı |
| title_full | Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı |
| title_fullStr | Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı |
| title_full_unstemmed | Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı |
| title_short | Ebû Dâvûd’un Hadisler Arasındaki Teâruzu Giderme Yöntemi Olarak Sahâbenin Amelini Dikkate Alması ve Bu Yöntemin Sünen’de Uygulanabilirliğinin İmkânı |
| title_sort | ebu davud un hadisler arasindaki tearuzu giderme yontemi olarak sahabenin amelini dikkate almasi ve bu yontemin sunen de uygulanabilirliginin imkani |
| topic | hadis muhtelifu’l-hadis ebû dâvûd sünen teâruz sahâbenin ameli. hadith mukhtalif al-hadith abû dâvûd sunan conflict deed of the companion |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2631445 |
| work_keys_str_mv | AT erkanonder ebudavudunhadislerarasındakitearuzugidermeyontemiolaraksahabeninamelinidikkatealmasıvebuyonteminsunendeuygulanabilirligininimkanı |