Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği
Metin, tıpkı savaşlar gibi belirli zaman ve mekânda meydana gelmiş ve tekrarı olmayan bir olaydır. Metin, bir bilgiyi başkalarına ulaştırmayı amaçladığı için uzamsal, toplumlar ve bireyler arasında ilişkiler kurduğu için etkileşimli, yazıya aktarılmış olduğu için kapalıdır. İnsanoğlunun ilmî ve edeb...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Yediveren Kitap
2021-06-01
|
| Series: | Marife Dini Araştırmalar Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://www.marife.org/marife/article/view/1041 |
| _version_ | 1827882357850374144 |
|---|---|
| author | Ahmet Yıldız |
| author_facet | Ahmet Yıldız |
| author_sort | Ahmet Yıldız |
| collection | DOAJ |
| description | Metin, tıpkı savaşlar gibi belirli zaman ve mekânda meydana gelmiş ve tekrarı olmayan bir olaydır. Metin, bir bilgiyi başkalarına ulaştırmayı amaçladığı için uzamsal, toplumlar ve bireyler arasında ilişkiler kurduğu için etkileşimli, yazıya aktarılmış olduğu için kapalıdır. İnsanoğlunun ilmî ve edebî alanda ulaştığı seviye, geçmişte yapılan çalışmalardan bağımsız bir şekilde bir anda ortaya çıkmadığı gibi hiçbir metin de önceki metinlerden bağımsız olarak ortaya çıkmamıştır. Metin, geçmişte var olan benzerlerinin yazar tarafından özümsenmesi, harmanlanması, bilgi ve tecrübelerle yeniden yorumlanmasından ibarettir.
Metinler arası etkileşim konusu, ilk olarak Batı’da, 1966 yılında Julia Kristeva tarafından Fransızca intertextualité kelimesiyle ortaya konmuş ve İngilizcede intertextuality olarak ifade edilmiştir. Bu terim Arap diline tenâs, Türk diline ise metinlerarasılık şeklinde tercüme edilmiştir. Terim olarak tenâs; bir edebî metnin yeni müstakil bir metin olacak şekilde alıntı, telmih, işaret gibi yöntemlerle bir fikir, bilgi veya duygu taşıyan diğer edebî metinlerden ifadeler ve fikirler taşımasıdır. Yeni ortaya çıkan metin, öncekilerden beslenmesine rağmen onlardan ne kadar uzaklaşırsa, o kadar özgün bir vasıf kazanmaktadır.
Tenâs kelimesi, Arap edebiyatının modern döneminde kullanılmaya başlandığı için Arap edebiyatına Batı’dan geçmiş yeni bir kavram olduğu düşünülebilir. Ancak araştırmalarımıza göre, kökleri ilk dönemlerden itibaren var olan ve birkaç terimi kapsayan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Tenâs kelimesinin serika, iktibas, tazmîn, muâraza, nakîza, istiâne ve tevlîd gibi bilinçli yapılan alıntıların yanında bilinçsiz alıntıları ve benzerlikleri de kapsaması sebebiyle tüm bu sanatların toplamından daha geniş bir kavram olduğu görülmektedir.
Bir nesrin ya da nazmın, kendisinden önceki benzerlerinden etkilenmiş olması doğal bir durumdur. Bu nedenle olumsuz bir anlam yüklemek yerine tenâs sanatını; yazarın geliştirmekle birlikte dilini ve kültürünü korumasının bir yolu olarak değerlendirmek gerekmektedir. Ayrıca tenâs sanatı bir edibin veya bir edebî hareketin beslendiği kaynakların tespitinde de önemli rol oynamaktadır.
Önceki dönem Arap edebiyatı üslubunun modern döneme taşınmasında Mahmûd Sâmî el-Bârûdî’nin (öl. 1904) önemli rolü vardır. 1839 yılında Kahire’de dünyaya gelen, Said Paşa’nın (öl. 1914) orduyu feshetmesi üzerine İstanbul’a gidip çeşitli resmî görevler alan Bârûdî, burada geçirdiği yaklaşık yedi yılda Türkçe ve Farsçasını ilerletmiş, ayrıca bu dillerde yazılan şiirleri ezberleme imkânı bulmuştur. Mısır’a döndükten sonra devletin yönetim kademelerinde önemli görevler üstlenmiş, Osmanlı Devleti’nin yanında savaşlarda yer aldığı için kendisine çeşitli ödüller verilmiştir. İngiliz işgaline karşı Urâbî (öl. 1911) ayaklanmasının yanında yer alması nedeniyle tutuklanan Bârûdî, 28 Aralık 1882’de Seylan Adası’na sürgüne gönderilmiş, burada edebî hayatının en verimli yıllarını geçirmiştir.
Bu çalışmada modern dönemde kullanılmaya başlayan, belâgat ilmi terimlerinden biri olan tenâs konusu ele alınmış ve Bârûdî’nin şiirlerindeki tenâs sanatına ait örnekler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bârûdî’nin Divan’ında yer alan şiirler incelenerek tenâs sanatının bulunduğu diğer şiirler tespit edilmiş ve bu şiirlerin ait olduğu şairler belirlenip yaşadıkları dönemlere göre sınıflandırılmıştır. Böylece tenâs sanatını incelemenin yanında, Modern Arap edebiyatının ortaya çıktığı Nahda hareketinin temel kaynaklarının ve bu kaynakların ait oldukları dönemlerin tespit edilmesi de amaçlanmıştır. Bârûdî’nin önceki dönem Arap şairlerinden İmruülkays (öl. 25/645), Zuheyr b. Ebî Sulmâ (öl. 609), Antera (öl. 608) ve Lebîd b. Rebîa (öl. 41/661) gibi Câhiliye Dönemi; Hz. Ali (ö. 40/661) ve Nâbiga el-Ca‘dî (öl. 65/685) gibi İslâm’ın İlk Dönemi; Ebu’l Atâhiye (öl. 210/825), Mutenebbi (öl. 354/965), Ebû Firâs el-Hamdânî (öl. 357/968), Ebu’l-Alâ el-Maarrî (öl. 449/1057), Salih b. Abdulkuddus (öl. 167/783), Ebû Nuvâs (öl. 198/813), Beşşâr b. Burd (öl. 167/783-84), Ebû Temmâm (öl. 231/846) gibi Abbâsîler Dönemi, İbnu’l-Fâriz (öl. 632/1235) ve İbn Senâilmülk (öl. 608/1212) gibi Eyyûbîler Dönemi, Tuğrâî (öl. 515/1121) ve Bûsîrî (öl. 695/1296) gibi Memlükler Dönemi şairlerinden etkilendiği görülmektedir. Bârûdî’nin şiirleri ile farklı dönemlerdeki şairlerin şiirleri arasında tenâs sanatının varlığı, kültürün devamlılığının doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. |
| first_indexed | 2024-03-12T18:54:40Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-8c0023e2bc0346338eb2abb4ca937c7a |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2630-5550 |
| language | English |
| last_indexed | 2024-03-12T18:54:40Z |
| publishDate | 2021-06-01 |
| publisher | Yediveren Kitap |
| record_format | Article |
| series | Marife Dini Araştırmalar Dergisi |
| spelling | doaj.art-8c0023e2bc0346338eb2abb4ca937c7a2023-08-02T06:58:14ZengYediveren KitapMarife Dini Araştırmalar Dergisi2630-55502021-06-0110.33420/marife.913030Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî ÖrneğiAhmet Yıldız0CUMHURIYET ÜNİVERSİTESİMetin, tıpkı savaşlar gibi belirli zaman ve mekânda meydana gelmiş ve tekrarı olmayan bir olaydır. Metin, bir bilgiyi başkalarına ulaştırmayı amaçladığı için uzamsal, toplumlar ve bireyler arasında ilişkiler kurduğu için etkileşimli, yazıya aktarılmış olduğu için kapalıdır. İnsanoğlunun ilmî ve edebî alanda ulaştığı seviye, geçmişte yapılan çalışmalardan bağımsız bir şekilde bir anda ortaya çıkmadığı gibi hiçbir metin de önceki metinlerden bağımsız olarak ortaya çıkmamıştır. Metin, geçmişte var olan benzerlerinin yazar tarafından özümsenmesi, harmanlanması, bilgi ve tecrübelerle yeniden yorumlanmasından ibarettir. Metinler arası etkileşim konusu, ilk olarak Batı’da, 1966 yılında Julia Kristeva tarafından Fransızca intertextualité kelimesiyle ortaya konmuş ve İngilizcede intertextuality olarak ifade edilmiştir. Bu terim Arap diline tenâs, Türk diline ise metinlerarasılık şeklinde tercüme edilmiştir. Terim olarak tenâs; bir edebî metnin yeni müstakil bir metin olacak şekilde alıntı, telmih, işaret gibi yöntemlerle bir fikir, bilgi veya duygu taşıyan diğer edebî metinlerden ifadeler ve fikirler taşımasıdır. Yeni ortaya çıkan metin, öncekilerden beslenmesine rağmen onlardan ne kadar uzaklaşırsa, o kadar özgün bir vasıf kazanmaktadır. Tenâs kelimesi, Arap edebiyatının modern döneminde kullanılmaya başlandığı için Arap edebiyatına Batı’dan geçmiş yeni bir kavram olduğu düşünülebilir. Ancak araştırmalarımıza göre, kökleri ilk dönemlerden itibaren var olan ve birkaç terimi kapsayan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Tenâs kelimesinin serika, iktibas, tazmîn, muâraza, nakîza, istiâne ve tevlîd gibi bilinçli yapılan alıntıların yanında bilinçsiz alıntıları ve benzerlikleri de kapsaması sebebiyle tüm bu sanatların toplamından daha geniş bir kavram olduğu görülmektedir. Bir nesrin ya da nazmın, kendisinden önceki benzerlerinden etkilenmiş olması doğal bir durumdur. Bu nedenle olumsuz bir anlam yüklemek yerine tenâs sanatını; yazarın geliştirmekle birlikte dilini ve kültürünü korumasının bir yolu olarak değerlendirmek gerekmektedir. Ayrıca tenâs sanatı bir edibin veya bir edebî hareketin beslendiği kaynakların tespitinde de önemli rol oynamaktadır. Önceki dönem Arap edebiyatı üslubunun modern döneme taşınmasında Mahmûd Sâmî el-Bârûdî’nin (öl. 1904) önemli rolü vardır. 1839 yılında Kahire’de dünyaya gelen, Said Paşa’nın (öl. 1914) orduyu feshetmesi üzerine İstanbul’a gidip çeşitli resmî görevler alan Bârûdî, burada geçirdiği yaklaşık yedi yılda Türkçe ve Farsçasını ilerletmiş, ayrıca bu dillerde yazılan şiirleri ezberleme imkânı bulmuştur. Mısır’a döndükten sonra devletin yönetim kademelerinde önemli görevler üstlenmiş, Osmanlı Devleti’nin yanında savaşlarda yer aldığı için kendisine çeşitli ödüller verilmiştir. İngiliz işgaline karşı Urâbî (öl. 1911) ayaklanmasının yanında yer alması nedeniyle tutuklanan Bârûdî, 28 Aralık 1882’de Seylan Adası’na sürgüne gönderilmiş, burada edebî hayatının en verimli yıllarını geçirmiştir. Bu çalışmada modern dönemde kullanılmaya başlayan, belâgat ilmi terimlerinden biri olan tenâs konusu ele alınmış ve Bârûdî’nin şiirlerindeki tenâs sanatına ait örnekler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bârûdî’nin Divan’ında yer alan şiirler incelenerek tenâs sanatının bulunduğu diğer şiirler tespit edilmiş ve bu şiirlerin ait olduğu şairler belirlenip yaşadıkları dönemlere göre sınıflandırılmıştır. Böylece tenâs sanatını incelemenin yanında, Modern Arap edebiyatının ortaya çıktığı Nahda hareketinin temel kaynaklarının ve bu kaynakların ait oldukları dönemlerin tespit edilmesi de amaçlanmıştır. Bârûdî’nin önceki dönem Arap şairlerinden İmruülkays (öl. 25/645), Zuheyr b. Ebî Sulmâ (öl. 609), Antera (öl. 608) ve Lebîd b. Rebîa (öl. 41/661) gibi Câhiliye Dönemi; Hz. Ali (ö. 40/661) ve Nâbiga el-Ca‘dî (öl. 65/685) gibi İslâm’ın İlk Dönemi; Ebu’l Atâhiye (öl. 210/825), Mutenebbi (öl. 354/965), Ebû Firâs el-Hamdânî (öl. 357/968), Ebu’l-Alâ el-Maarrî (öl. 449/1057), Salih b. Abdulkuddus (öl. 167/783), Ebû Nuvâs (öl. 198/813), Beşşâr b. Burd (öl. 167/783-84), Ebû Temmâm (öl. 231/846) gibi Abbâsîler Dönemi, İbnu’l-Fâriz (öl. 632/1235) ve İbn Senâilmülk (öl. 608/1212) gibi Eyyûbîler Dönemi, Tuğrâî (öl. 515/1121) ve Bûsîrî (öl. 695/1296) gibi Memlükler Dönemi şairlerinden etkilendiği görülmektedir. Bârûdî’nin şiirleri ile farklı dönemlerdeki şairlerin şiirleri arasında tenâs sanatının varlığı, kültürün devamlılığının doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır.https://www.marife.org/marife/article/view/1041Arap Dili ve Belâgati, Şiir, Metinlerarasılık, Tenâs, Mahmûd Sâmî el-Bârûdî |
| spellingShingle | Ahmet Yıldız Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği Marife Dini Araştırmalar Dergisi Arap Dili ve Belâgati, Şiir, Metinlerarasılık, Tenâs, Mahmûd Sâmî el-Bârûdî |
| title | Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği |
| title_full | Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği |
| title_fullStr | Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği |
| title_full_unstemmed | Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği |
| title_short | Modern Arap Edebiyatında Tenâs: Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Örneği |
| title_sort | modern arap edebiyatinda tenas mahmud sami el barudi ornegi |
| topic | Arap Dili ve Belâgati, Şiir, Metinlerarasılık, Tenâs, Mahmûd Sâmî el-Bârûdî |
| url | https://www.marife.org/marife/article/view/1041 |
| work_keys_str_mv | AT ahmetyıldız modernarapedebiyatındatenasmahmudsamielbarudiornegi |