Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri
Tarih açısından söz yazıdan çok önce meydana geldiği için sözlü kültür ürünleri daha eskidir. Destanlar, şiirler, oyunlar, halk hikâyeleri ve mitler gibi geçmişten kalan sözlü kültür ürünleri bütün toplumlarda bulunmaktadır. Sözlü kültür ve edebiyat ürünleri bireylerin belleğinde her zaman hazır bul...
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | deu |
| Published: |
Ankara Haci Bayram Veli University
2022-03-01
|
| Series: | Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi |
| Online Access: | https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/3019 |
| _version_ | 1797919730854526976 |
|---|---|
| author | Zubaida SHADKAM Nazym KAİRANBAYEVA |
| author_facet | Zubaida SHADKAM Nazym KAİRANBAYEVA |
| author_sort | Zubaida SHADKAM |
| collection | DOAJ |
| description | Tarih açısından söz yazıdan çok önce meydana geldiği için sözlü kültür ürünleri daha eskidir.
Destanlar, şiirler, oyunlar, halk hikâyeleri ve mitler gibi geçmişten kalan sözlü kültür ürünleri bütün
toplumlarda bulunmaktadır. Sözlü kültür ve edebiyat ürünleri bireylerin belleğinde her zaman hazır
bulunduğu için konar göçer yaşayan toplumlarda bu ürünlerin oluşumu, kullanımı ve uygulanması
daha kolay ve hesaplıdır . Bu nedenle Orta Asya Türk soylu halklarının sözlü kültür ve edebiyatı
yazılı kültür ürünlerine göre daha çeşitli ve daha zengindir. Bu zengin sözlü kültür geleneğinde vatan,
anne, çocuk ve sevgiliye karşı besledikleri sevgi ve aşk duygularını çeşitli destanlar, jırlar, hikâyeler
şeklinde nesilden nesile aktarmışlardır.
Doğa ile iç içe yaşayan göçebe Kazaklar taşıdıkları kültürel ve manevi değerlerini ne doğal afetlerde
ne de sosyal-siyasi ve ekonomik buhranlarda kaybetmiş ve bu değerleri koruma yollarını bilmişlerdir.
Onlar, asırlar boyu ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa destanlar, hikâyeler, masallar, jırlar, atasözleri,
ağıtlar ve alkış kargış şeklinde aktarılmış günümüze kadar ulaşmışlardır. Orta Asya bozkırlarında
hayatta kalma ve zorluklar ile mücadelelerinde gösterdikleri kahramanlık ve bahadırlıklarını Alpamıs
Batır, Kobılandı Batır, Karasay Batır gibi destanlarda ve jırlarda söze dökmüşlerdir .
İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam dininin temellerini ve şartlarını öğretmek, Peygamberimizin
sünnetini, O’na ve sahabelere karşı sevgi ve saygıyı öğretmek ve yaymak için Kazak batırlık
jırları denilen kahramanlık destanları arasında dini destanlar da görülmeye başladı. Dini destanlar
arasında Allah ve Peygamber efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) sevgisini, Müslümanlık , adalet,
sadakat, dürüstlük, mertlik ve cesaret, güzel ahlak gibi ananeleri aşılayan Hz. Ali (r.a.)’nin savaşları,
kahramanlık ve fedakarlıklarının anlatıldığı cenknâmeler tüm Müslümanlar tarafından büyük sevgi
ile bilinen ve anlatılan destanlardandır. Çalışmada, özel koleksiyonlarda, Almatı kütüphanelerinin
Nadir ve Yazma Eserler Bölümünde kayıtlı olan Hz. Ali’nin cenknâmelerinin matbu (Boztorgay,
Dariga Kız, Hz. Ali Cengi, Kıssa-i Saranbay , ...) ve yazma nüshalarından (Salsal ve Kıssa-i Risale-i
Cenknâme-i Şah-i Merdan) gibi metinlerden örnekler vererek muhteva , dil ve tür özelliklerinden
bahsederek bu metinlerin incelenip araştırılmasına dikkat çekmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sözlü Gelenek, Kazak Sözlü Kültürü, Batırlık Jırları, Hz. Ali Cenknâmeleri |
| first_indexed | 2024-04-10T13:51:11Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-91c73b6698bf4a9f80f1517eba9a8c9f |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 1306-8253 2147-9895 |
| language | deu |
| last_indexed | 2024-04-10T13:51:11Z |
| publishDate | 2022-03-01 |
| publisher | Ankara Haci Bayram Veli University |
| record_format | Article |
| series | Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi |
| spelling | doaj.art-91c73b6698bf4a9f80f1517eba9a8c9f2023-02-15T16:10:43ZdeuAnkara Haci Bayram Veli UniversityTürk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi1306-82532147-98952022-03-011011691864385Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali CenknâmeleriZubaida SHADKAMNazym KAİRANBAYEVATarih açısından söz yazıdan çok önce meydana geldiği için sözlü kültür ürünleri daha eskidir. Destanlar, şiirler, oyunlar, halk hikâyeleri ve mitler gibi geçmişten kalan sözlü kültür ürünleri bütün toplumlarda bulunmaktadır. Sözlü kültür ve edebiyat ürünleri bireylerin belleğinde her zaman hazır bulunduğu için konar göçer yaşayan toplumlarda bu ürünlerin oluşumu, kullanımı ve uygulanması daha kolay ve hesaplıdır . Bu nedenle Orta Asya Türk soylu halklarının sözlü kültür ve edebiyatı yazılı kültür ürünlerine göre daha çeşitli ve daha zengindir. Bu zengin sözlü kültür geleneğinde vatan, anne, çocuk ve sevgiliye karşı besledikleri sevgi ve aşk duygularını çeşitli destanlar, jırlar, hikâyeler şeklinde nesilden nesile aktarmışlardır. Doğa ile iç içe yaşayan göçebe Kazaklar taşıdıkları kültürel ve manevi değerlerini ne doğal afetlerde ne de sosyal-siyasi ve ekonomik buhranlarda kaybetmiş ve bu değerleri koruma yollarını bilmişlerdir. Onlar, asırlar boyu ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa destanlar, hikâyeler, masallar, jırlar, atasözleri, ağıtlar ve alkış kargış şeklinde aktarılmış günümüze kadar ulaşmışlardır. Orta Asya bozkırlarında hayatta kalma ve zorluklar ile mücadelelerinde gösterdikleri kahramanlık ve bahadırlıklarını Alpamıs Batır, Kobılandı Batır, Karasay Batır gibi destanlarda ve jırlarda söze dökmüşlerdir . İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam dininin temellerini ve şartlarını öğretmek, Peygamberimizin sünnetini, O’na ve sahabelere karşı sevgi ve saygıyı öğretmek ve yaymak için Kazak batırlık jırları denilen kahramanlık destanları arasında dini destanlar da görülmeye başladı. Dini destanlar arasında Allah ve Peygamber efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) sevgisini, Müslümanlık , adalet, sadakat, dürüstlük, mertlik ve cesaret, güzel ahlak gibi ananeleri aşılayan Hz. Ali (r.a.)’nin savaşları, kahramanlık ve fedakarlıklarının anlatıldığı cenknâmeler tüm Müslümanlar tarafından büyük sevgi ile bilinen ve anlatılan destanlardandır. Çalışmada, özel koleksiyonlarda, Almatı kütüphanelerinin Nadir ve Yazma Eserler Bölümünde kayıtlı olan Hz. Ali’nin cenknâmelerinin matbu (Boztorgay, Dariga Kız, Hz. Ali Cengi, Kıssa-i Saranbay , ...) ve yazma nüshalarından (Salsal ve Kıssa-i Risale-i Cenknâme-i Şah-i Merdan) gibi metinlerden örnekler vererek muhteva , dil ve tür özelliklerinden bahsederek bu metinlerin incelenip araştırılmasına dikkat çekmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Sözlü Gelenek, Kazak Sözlü Kültürü, Batırlık Jırları, Hz. Ali Cenknâmelerihttps://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/3019 |
| spellingShingle | Zubaida SHADKAM Nazym KAİRANBAYEVA Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi |
| title | Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri |
| title_full | Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri |
| title_fullStr | Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri |
| title_full_unstemmed | Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri |
| title_short | Kazak Sözlü Geleneğinde Hz. Ali Cenknâmeleri |
| title_sort | kazak sozlu geleneginde hz ali cenknameleri |
| url | https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/3019 |
| work_keys_str_mv | AT zubaidashadkam kazaksozlugelenegindehzalicenknameleri AT nazymkairanbayeva kazaksozlugelenegindehzalicenknameleri |