KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM
Bu çalışmada; Kesikköprü beldesi (Bâlâ, Ankara) civarında yer alan demir yatağının maden jeolojisi ele alınmakta ve kökeni tartışılmaktadır. Paleozoyik - Mesozoyik yaşlı Kırşehir masifine özgü gnays, şist ve kuvarsit litolojilerinden oluşan temel üzerinde Üst Kretase sırasında açılan havzada, krista...
| Main Authors: | , , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
General Directorate of Mineral Research and Exploration
1998-01-01
|
| Series: | Bulletin of the Mineral Research and Exploration |
| Subjects: | |
| Online Access: | http://dergipark.gov.tr/bulletinofmre/issue/3939/52336?publisher=mta |
| _version_ | 1797920236703318016 |
|---|---|
| author | Bilgin DOĞAN Taner ÜNLÜ İ. Sönmez SAYILI |
| author_facet | Bilgin DOĞAN Taner ÜNLÜ İ. Sönmez SAYILI |
| author_sort | Bilgin DOĞAN |
| collection | DOAJ |
| description | Bu çalışmada; Kesikköprü beldesi (Bâlâ, Ankara)
civarında yer alan demir yatağının maden jeolojisi ele alınmakta ve kökeni
tartışılmaktadır. Paleozoyik - Mesozoyik yaşlı Kırşehir masifine özgü gnays,
şist ve kuvarsit litolojilerinden oluşan temel üzerinde Üst Kretase sırasında
açılan havzada, kristalize kireçtaşı blokları içeren ultramafik - mafik
kayaçlardan oluşan ofiyolitli melanjia geçişli spilitik bazalt, bazaltik tüf,
diyabaz daykları, çörtlü kireçtaşı, radyolarit, çamurtaşı - kireçtaşı
bantlarından oluşan sedimanter ve volkanik - volkaniklastik kayaçlar yer
almaktadır. Havzaya ait kayaçlar Mestrihtiyen - Paleosen yaşlı granit,
granodiyorit ve porfirleri gibi granitoyidler tarafından katedilmiştir. Bu
birimler, Eosen yaşlı kumlu, killi, fosilli kireçtaşı litolojilerinden oluşan
Çayraz formasyonu, Miyosen - Pliyosen (?) yaşlı kireçtaşı ve fosilli kireçtaşı
bloklu kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, anhidrit - jips ardalanmalı incik formasyonu
ile riyolit ve tüflerinden oluşan volkanik kayaçlar, Pliyosen - Kuvaterner
yaşlı alüvyonlardan oluşan, post-tektonik havza çökelleri tarafından uyumsuz
olarak örtülürler. Cevherleşmeye kaynak -ve yan kayaç oluşturan litolojiler çok
genel biçimde kristalize kireçtaşı blokları içeren, peridotit, piroksenit ve
serpantinitlerden oluşan ultramafik kayaçlar ile gabro ve diyabazlardan oluşan
mafik kayaçlar biçiminde iki ana grup altında, daha detayda ise hidrotermal
alterasyona uğramış serpantinitler, mafik kayaçlar ve hidrotermal alterasyona
uğramış mafik kayaçlar biçiminde incelenmiştir. Anılan litolojilerde olivin,
piroksen ve plajiyoklaz mineralleri arasındaki ardalanmalı birliktelik saha,
ince kesit ve XRD çalışmalarında belirgindir. Yöredeki ultramafik ve mafik
kayaçlarda yapılan petrografik çalışmalar ultramafik kümülatlara özgü
oluşumları düşündürmektedir. Cevher örnekleri çoktan aza doğru; esas olarak
manyetit, daha az olarak pirit, kalkopirit, kromit, siderit, ankerit, eser
oranlarda ise pentlandit, pirotin, gerstorfit, ilmenit ve sfen minerallerinden
oluşmaktadır. Ayrıca cevhere silikat mineralleri olarak olivin, piroksen,
tremolit, aktinolit eşlik etmekte, çatlak ve kırık dolguları boyunca kalsit ve
dolomite de rastlanmaktadır. Cevher örneklerinde yapılan jeokimyasal
çalışmalar, cevher oluşumunda granitik sıvıların doğrudan etkilerinin
olmadığına işaret etmektedir. Granitik sokulumlarm oluşturduğu hidrotermal
konvektif hücre ile ilgili süreçler, mafik kayaçları etkileyerek cevherleşmeye
eşlik eden "skarn türü minerallerin" ve "fels benzeri
dokuların" oluşturduğu hidrotermal alterasyon kalıplarını
şekillendirmektedir. Özellikle ultramafik kayaçların yapılarında yer alan yoğun
biçimde olivin, ikinci derecede de piroksen gibi ferromagnezyen minerallerin
bünyelerindeki demir elementinin serpantinleşme süreci sonucu açığa çıkması,
birincil demir element kökenini oluşturmaktadır. Bunların granitik sokulumların
dolaylı etkileri ile ikinci kez zenginleşmeleri ise Kesikköprü demir yatağının
oluşumundaki önemli bir diğer evreye işaret etmektedir. Kesikköprü demir
yatağının Divriği tip yatak benzeri olabileceği, yani demir elementinin eski
çalışmalarda savunulduğu biçimde doğrudan granitik kayaçlardan kaynaklanmamış
olduğu görüşü bu çalışma doğrultusunda ağırlık kazanmaktadır. |
| first_indexed | 2024-04-10T13:57:52Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-99622c81270a4ea0959389558e32e236 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 0026-4563 2651-3048 |
| language | English |
| last_indexed | 2024-04-10T13:57:52Z |
| publishDate | 1998-01-01 |
| publisher | General Directorate of Mineral Research and Exploration |
| record_format | Article |
| series | Bulletin of the Mineral Research and Exploration |
| spelling | doaj.art-99622c81270a4ea0959389558e32e2362023-02-15T16:10:23ZengGeneral Directorate of Mineral Research and ExplorationBulletin of the Mineral Research and Exploration0026-45632651-30481998-01-0112012013576KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIMBilgin DOĞANTaner ÜNLÜİ. Sönmez SAYILIBu çalışmada; Kesikköprü beldesi (Bâlâ, Ankara) civarında yer alan demir yatağının maden jeolojisi ele alınmakta ve kökeni tartışılmaktadır. Paleozoyik - Mesozoyik yaşlı Kırşehir masifine özgü gnays, şist ve kuvarsit litolojilerinden oluşan temel üzerinde Üst Kretase sırasında açılan havzada, kristalize kireçtaşı blokları içeren ultramafik - mafik kayaçlardan oluşan ofiyolitli melanjia geçişli spilitik bazalt, bazaltik tüf, diyabaz daykları, çörtlü kireçtaşı, radyolarit, çamurtaşı - kireçtaşı bantlarından oluşan sedimanter ve volkanik - volkaniklastik kayaçlar yer almaktadır. Havzaya ait kayaçlar Mestrihtiyen - Paleosen yaşlı granit, granodiyorit ve porfirleri gibi granitoyidler tarafından katedilmiştir. Bu birimler, Eosen yaşlı kumlu, killi, fosilli kireçtaşı litolojilerinden oluşan Çayraz formasyonu, Miyosen - Pliyosen (?) yaşlı kireçtaşı ve fosilli kireçtaşı bloklu kumtaşı, silttaşı, kiltaşı, anhidrit - jips ardalanmalı incik formasyonu ile riyolit ve tüflerinden oluşan volkanik kayaçlar, Pliyosen - Kuvaterner yaşlı alüvyonlardan oluşan, post-tektonik havza çökelleri tarafından uyumsuz olarak örtülürler. Cevherleşmeye kaynak -ve yan kayaç oluşturan litolojiler çok genel biçimde kristalize kireçtaşı blokları içeren, peridotit, piroksenit ve serpantinitlerden oluşan ultramafik kayaçlar ile gabro ve diyabazlardan oluşan mafik kayaçlar biçiminde iki ana grup altında, daha detayda ise hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitler, mafik kayaçlar ve hidrotermal alterasyona uğramış mafik kayaçlar biçiminde incelenmiştir. Anılan litolojilerde olivin, piroksen ve plajiyoklaz mineralleri arasındaki ardalanmalı birliktelik saha, ince kesit ve XRD çalışmalarında belirgindir. Yöredeki ultramafik ve mafik kayaçlarda yapılan petrografik çalışmalar ultramafik kümülatlara özgü oluşumları düşündürmektedir. Cevher örnekleri çoktan aza doğru; esas olarak manyetit, daha az olarak pirit, kalkopirit, kromit, siderit, ankerit, eser oranlarda ise pentlandit, pirotin, gerstorfit, ilmenit ve sfen minerallerinden oluşmaktadır. Ayrıca cevhere silikat mineralleri olarak olivin, piroksen, tremolit, aktinolit eşlik etmekte, çatlak ve kırık dolguları boyunca kalsit ve dolomite de rastlanmaktadır. Cevher örneklerinde yapılan jeokimyasal çalışmalar, cevher oluşumunda granitik sıvıların doğrudan etkilerinin olmadığına işaret etmektedir. Granitik sokulumlarm oluşturduğu hidrotermal konvektif hücre ile ilgili süreçler, mafik kayaçları etkileyerek cevherleşmeye eşlik eden "skarn türü minerallerin" ve "fels benzeri dokuların" oluşturduğu hidrotermal alterasyon kalıplarını şekillendirmektedir. Özellikle ultramafik kayaçların yapılarında yer alan yoğun biçimde olivin, ikinci derecede de piroksen gibi ferromagnezyen minerallerin bünyelerindeki demir elementinin serpantinleşme süreci sonucu açığa çıkması, birincil demir element kökenini oluşturmaktadır. Bunların granitik sokulumların dolaylı etkileri ile ikinci kez zenginleşmeleri ise Kesikköprü demir yatağının oluşumundaki önemli bir diğer evreye işaret etmektedir. Kesikköprü demir yatağının Divriği tip yatak benzeri olabileceği, yani demir elementinin eski çalışmalarda savunulduğu biçimde doğrudan granitik kayaçlardan kaynaklanmamış olduğu görüşü bu çalışma doğrultusunda ağırlık kazanmaktadır.http://dergipark.gov.tr/bulletinofmre/issue/3939/52336?publisher=mta--- |
| spellingShingle | Bilgin DOĞAN Taner ÜNLÜ İ. Sönmez SAYILI KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM Bulletin of the Mineral Research and Exploration - - - |
| title | KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM |
| title_full | KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM |
| title_fullStr | KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM |
| title_full_unstemmed | KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM |
| title_short | KESİKKÖPRÜ (BÂLÂ - ANKARA) DEMİR YATAĞININ KÖKENİNE BİR YAKLAŞIM |
| title_sort | kesikkopru bala ankara demir yataginin kokenine bir yaklasim |
| topic | - - - |
| url | http://dergipark.gov.tr/bulletinofmre/issue/3939/52336?publisher=mta |
| work_keys_str_mv | AT bilgindogan kesikkoprubalaankarademiryatagininkokeninebiryaklasim AT tanerunlu kesikkoprubalaankarademiryatagininkokeninebiryaklasim AT isonmezsayili kesikkoprubalaankarademiryatagininkokeninebiryaklasim |