Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği
Dinî-tasavvufî edebiyatın gelişmesinde ve şekillenmesi Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin (ö. 525/1131 [?]) Hadîkatü’l-hakîka ve şerî’atü’t-tarîka isimli eseri önemli bir yere sahiptir. Hakîm Senâî eserinde manayı derinleştirmek, anlamı kuvvetlendirmek, konuyu pekiştirmek ve söze güzellik katmak için edebiy...
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Journal of Analytic Divinity
2023-12-01
|
| Series: | Journal of Analytic Divinity |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3516764 |
| _version_ | 1797375335544651776 |
|---|---|
| author | Zabihullah Rahmani |
| author_facet | Zabihullah Rahmani |
| author_sort | Zabihullah Rahmani |
| collection | DOAJ |
| description | Dinî-tasavvufî edebiyatın gelişmesinde ve şekillenmesi Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin (ö. 525/1131 [?]) Hadîkatü’l-hakîka ve şerî’atü’t-tarîka isimli eseri önemli bir yere sahiptir. Hakîm Senâî eserinde manayı derinleştirmek, anlamı kuvvetlendirmek, konuyu pekiştirmek ve söze güzellik katmak için edebiyatta iktibas sanatından yararlanarak Kur’ân-ı Kerîm’den ayetlere yer vermiştir. Eserde sıkça Kur’ân-ı Kerîm’den lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Hadîkatü’l-hakîka’da hadis, kelâm-ı kibâr, atasözleri ve kısa hikâyelerden bölümlerin yanında ayetlerden lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Mesnevî tarzında 10.000 beyitten oluşan Hadîkatü’l-hakîka’daki şiirlerde ayetlere baş vurulmuş olması eserin ana kaynağının Kur’ân-ı Kerim olduğuna delil kabul edilebilir. Kur’ân-ı Kerim’den bir ayetin tam metni aktarılmış ise tam iktibas (iktibâs-ı tâm), ayetin bir kısmın aktarılmış ise nakıs iktibas (iktibâs-ı nâkıs) denildiği gibi bir ayetin lafzı alıntılanmış ise iktibas-ı lafzî, bir ayetin manasına gönderme yapılmış ise iktibas-ı manevî denilmiştir. Hadîkatü’l-hakîka’daki uygulanan bu usül daha sonra kaleme alınan manzum ve mensur edebî eserlerde de devam etmiştir. Hadika’daki konuların doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için şiirlerde iktibas edilen ayetlerin tespit edilmesi önem arzettiği için biz de bu makalede eserde geçen Kur’an-ı Kerîm’den yapılan iktibasları tespit ederek değerlendirmeye çalıştık. Eserde geçen ayetlerin iktibasları tüm yönleriyle çalışmaya mevzu edilmesi bir makale boyutunu aşacağı için de bu çalışmayı Hadikatü’l-hakîka’daki ayetlerin lafzî iktibasları ile sınırlandırdık. Makalede önce edebiyatta iktibas kısaca ele alındıktan sonra Hakîm Senâî’nin hayatı ve eserleri verildi. Daha sonra da makalenin asıl konusu olan Hadîkatü’l-hakîka’da ayetlerden yapılan lafzî iktibaslar tespit edilerek konularına göre tasnifi yapıldı. Çalışma boyunca da önce içinde ayet geçen beyitler tespit edilerek orijinal metni ile Türkçe tercümesi verildi. Akabinde ilgili ayetin Arapçası ve meâli takdim edildi. Böylece beytin muhtevası ile iktibas edilen ayet arasında bağlantı ortaya konmaya çalışıldı. Eserde geçen ayetlerin lafzî iktibaslarınının tamamı tespit edilerek müellifin şiirlerindeki ayet iktibasları ortaya konmaya çalışıldı. |
| first_indexed | 2024-03-08T19:22:48Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-b5edd5a4089a4e4f97a425eac5bd8319 |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2602-3792 |
| language | Arabic |
| last_indexed | 2024-03-08T19:22:48Z |
| publishDate | 2023-12-01 |
| publisher | Journal of Analytic Divinity |
| record_format | Article |
| series | Journal of Analytic Divinity |
| spelling | doaj.art-b5edd5a4089a4e4f97a425eac5bd83192023-12-26T16:56:40ZaraJournal of Analytic DivinityJournal of Analytic Divinity2602-37922023-12-017228131610.46595/jad.13860431279Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka ÖrneğiZabihullah Rahmani0Kabul Education University of RabbaniDinî-tasavvufî edebiyatın gelişmesinde ve şekillenmesi Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin (ö. 525/1131 [?]) Hadîkatü’l-hakîka ve şerî’atü’t-tarîka isimli eseri önemli bir yere sahiptir. Hakîm Senâî eserinde manayı derinleştirmek, anlamı kuvvetlendirmek, konuyu pekiştirmek ve söze güzellik katmak için edebiyatta iktibas sanatından yararlanarak Kur’ân-ı Kerîm’den ayetlere yer vermiştir. Eserde sıkça Kur’ân-ı Kerîm’den lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Hadîkatü’l-hakîka’da hadis, kelâm-ı kibâr, atasözleri ve kısa hikâyelerden bölümlerin yanında ayetlerden lafzî ve manevî iktibaslar yapılmıştır. Mesnevî tarzında 10.000 beyitten oluşan Hadîkatü’l-hakîka’daki şiirlerde ayetlere baş vurulmuş olması eserin ana kaynağının Kur’ân-ı Kerim olduğuna delil kabul edilebilir. Kur’ân-ı Kerim’den bir ayetin tam metni aktarılmış ise tam iktibas (iktibâs-ı tâm), ayetin bir kısmın aktarılmış ise nakıs iktibas (iktibâs-ı nâkıs) denildiği gibi bir ayetin lafzı alıntılanmış ise iktibas-ı lafzî, bir ayetin manasına gönderme yapılmış ise iktibas-ı manevî denilmiştir. Hadîkatü’l-hakîka’daki uygulanan bu usül daha sonra kaleme alınan manzum ve mensur edebî eserlerde de devam etmiştir. Hadika’daki konuların doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için şiirlerde iktibas edilen ayetlerin tespit edilmesi önem arzettiği için biz de bu makalede eserde geçen Kur’an-ı Kerîm’den yapılan iktibasları tespit ederek değerlendirmeye çalıştık. Eserde geçen ayetlerin iktibasları tüm yönleriyle çalışmaya mevzu edilmesi bir makale boyutunu aşacağı için de bu çalışmayı Hadikatü’l-hakîka’daki ayetlerin lafzî iktibasları ile sınırlandırdık. Makalede önce edebiyatta iktibas kısaca ele alındıktan sonra Hakîm Senâî’nin hayatı ve eserleri verildi. Daha sonra da makalenin asıl konusu olan Hadîkatü’l-hakîka’da ayetlerden yapılan lafzî iktibaslar tespit edilerek konularına göre tasnifi yapıldı. Çalışma boyunca da önce içinde ayet geçen beyitler tespit edilerek orijinal metni ile Türkçe tercümesi verildi. Akabinde ilgili ayetin Arapçası ve meâli takdim edildi. Böylece beytin muhtevası ile iktibas edilen ayet arasında bağlantı ortaya konmaya çalışıldı. Eserde geçen ayetlerin lafzî iktibaslarınının tamamı tespit edilerek müellifin şiirlerindeki ayet iktibasları ortaya konmaya çalışıldı.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3516764hakîm senâîhadīkat al-ḥaqīqathe art of quotationthe qurmasnavid style.hakîm senâîhadîkatü’l-hakîkai̇ktibas sanatıayetmesnevî. |
| spellingShingle | Zabihullah Rahmani Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği Journal of Analytic Divinity hakîm senâî hadīkat al-ḥaqīqa the art of quotation the qur masnavid style. hakîm senâî hadîkatü’l-hakîka i̇ktibas sanatı ayet mesnevî. |
| title | Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği |
| title_full | Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği |
| title_fullStr | Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği |
| title_full_unstemmed | Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği |
| title_short | Şiirde Ayet İktibası: Hakîm Senâî Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka Örneği |
| title_sort | siirde ayet iktibasi hakim senai gaznevi nin hadikatu l hakika ornegi |
| topic | hakîm senâî hadīkat al-ḥaqīqa the art of quotation the qur masnavid style. hakîm senâî hadîkatü’l-hakîka i̇ktibas sanatı ayet mesnevî. |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3516764 |
| work_keys_str_mv | AT zabihullahrahmani siirdeayetiktibasıhakimsenaigaznevininhadikatulhakikaornegi |