Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы
Мақалада отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектерін талдау арқылы Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханына қатысты мәліметтер қарастырылады. Ұзақ жылдар бойы тарихшылар Шағатай ұлысының шығыс бөлігінде құрылған Моғолстанның тұңғыш ханы Тоғылық Темір болғандығын дәйектеп келгенімен, XIX ғасырды...
| Main Authors: | , , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
L.N. Gumilyov Eurasian National University
2023-12-01
|
| Series: | Turkic Studies Journal |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/337 |
| _version_ | 1797347308810010624 |
|---|---|
| author | Sergazy Akhmetkul Umirbaj Bekmaganbetov Kairat Battalov |
| author_facet | Sergazy Akhmetkul Umirbaj Bekmaganbetov Kairat Battalov |
| author_sort | Sergazy Akhmetkul |
| collection | DOAJ |
| description |
Мақалада отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектерін талдау арқылы
Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханына қатысты мәліметтер қарастырылады. Ұзақ жылдар бойы тарихшылар Шағатай ұлысының шығыс бөлігінде құрылған
Моғолстанның тұңғыш ханы Тоғылық Темір болғандығын дәйектеп келгенімен, XIX ғасырдың екінші жартысында жарық көрген британ ғалымдарының еңбектерінде Моғолстанның алғашқы ханы туралы конвенционалды ұстаным жоққа шығарылады. В.В. Бартольд, К.А. Пищулина, В.П. Юдин, О.Ф. Акимушкин, О.К. Караев және басқа да зерттеушілер «Муизз ал-анcаб», «Зафар-наме», «Шаджарат ал-атрак» және т.б. еңбектерде ұсынылған мәліметтерге сәйкес Тоғылық Темір ханның Моғолстанның бірінші ханы болғандығын негіздесе, британ ғалымдары У. Эрскин, Э. Оливер және Н. Элиас Мұхаммед Хайдардың «Тарих-и-Рашиди» еңбегі мен Әбілғазының «Түрік шежіресіне» сүйене отырып, Шағатай ұлысының ханы болған Есенбұғаны Моғолстан мемлекетінің негізін қалаушы ретінде ұсынады. Түпдеректерде Есенбұға хан өмірінің соңғы жылдарына қатысты мәліметтердің болмауы әрі өлген уақытының жазылмауы, сонымен қатар «Тарих-и-Рашиди» мен «Түрік шежіресі» авторлары мәліметтерінің салыстырмалы түрдегі айқындылығы Есенбұға ханның Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханы ретінде қарастырылуына мүмкіндік туғызады. Сонымен қоса, бұл дәйектер В.В. Бартольд, О.Ф. Акимушкин және т.б. Мұхаммед Хайдар мен Әбілғазы Баһадүр ханның Есенбұға туралы деректерінің хронологиялық тұрғыдан мүмкін емес
деген пікірлерін сынға алады. Ғылыми мақаланы жазу барысында жоғарыда аталған түпдеректердің қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі аудармалары пайдаланылды.
|
| first_indexed | 2024-03-08T11:45:54Z |
| format | Article |
| id | doaj.art-d48f575bbcac42e8be9170e1ab7a70ea |
| institution | Directory Open Access Journal |
| issn | 2664-5157 2708-7360 |
| language | English |
| last_indexed | 2024-03-08T11:45:54Z |
| publishDate | 2023-12-01 |
| publisher | L.N. Gumilyov Eurasian National University |
| record_format | Article |
| series | Turkic Studies Journal |
| spelling | doaj.art-d48f575bbcac42e8be9170e1ab7a70ea2024-01-24T19:44:57ZengL.N. Gumilyov Eurasian National UniversityTurkic Studies Journal2664-51572708-73602023-12-015410.32523/2664-5157-2023-4-7-17Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханыSergazy Akhmetkul 0Umirbaj Bekmaganbetov1Kairat Battalov2Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіЛ.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіAstana IT University Мақалада отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектерін талдау арқылы Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханына қатысты мәліметтер қарастырылады. Ұзақ жылдар бойы тарихшылар Шағатай ұлысының шығыс бөлігінде құрылған Моғолстанның тұңғыш ханы Тоғылық Темір болғандығын дәйектеп келгенімен, XIX ғасырдың екінші жартысында жарық көрген британ ғалымдарының еңбектерінде Моғолстанның алғашқы ханы туралы конвенционалды ұстаным жоққа шығарылады. В.В. Бартольд, К.А. Пищулина, В.П. Юдин, О.Ф. Акимушкин, О.К. Караев және басқа да зерттеушілер «Муизз ал-анcаб», «Зафар-наме», «Шаджарат ал-атрак» және т.б. еңбектерде ұсынылған мәліметтерге сәйкес Тоғылық Темір ханның Моғолстанның бірінші ханы болғандығын негіздесе, британ ғалымдары У. Эрскин, Э. Оливер және Н. Элиас Мұхаммед Хайдардың «Тарих-и-Рашиди» еңбегі мен Әбілғазының «Түрік шежіресіне» сүйене отырып, Шағатай ұлысының ханы болған Есенбұғаны Моғолстан мемлекетінің негізін қалаушы ретінде ұсынады. Түпдеректерде Есенбұға хан өмірінің соңғы жылдарына қатысты мәліметтердің болмауы әрі өлген уақытының жазылмауы, сонымен қатар «Тарих-и-Рашиди» мен «Түрік шежіресі» авторлары мәліметтерінің салыстырмалы түрдегі айқындылығы Есенбұға ханның Моғолстан мемлекетінің алғашқы ханы ретінде қарастырылуына мүмкіндік туғызады. Сонымен қоса, бұл дәйектер В.В. Бартольд, О.Ф. Акимушкин және т.б. Мұхаммед Хайдар мен Әбілғазы Баһадүр ханның Есенбұға туралы деректерінің хронологиялық тұрғыдан мүмкін емес деген пікірлерін сынға алады. Ғылыми мақаланы жазу барысында жоғарыда аталған түпдеректердің қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі аудармалары пайдаланылды. https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/337Шағатай ұлысы, Моғолстан, моғолдар, Есенбұға хан, Тоғылық Темір хан, «Тарих-и-Рашиди», «Түрік шежіресі», В.В. Бартольд, У. Эрскин |
| spellingShingle | Sergazy Akhmetkul Umirbaj Bekmaganbetov Kairat Battalov Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы Turkic Studies Journal Шағатай ұлысы, Моғолстан, моғолдар, Есенбұға хан, Тоғылық Темір хан, «Тарих-и-Рашиди», «Түрік шежіресі», В.В. Бартольд, У. Эрскин |
| title | Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы |
| title_full | Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы |
| title_fullStr | Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы |
| title_full_unstemmed | Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы |
| title_short | Ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі Моғолстанның алғашқы ханы |
| title_sort | ортағасырлық түпдеректер мен зерттеушілер еңбектеріндегі моғолстанның алғашқы ханы |
| topic | Шағатай ұлысы, Моғолстан, моғолдар, Есенбұға хан, Тоғылық Темір хан, «Тарих-и-Рашиди», «Түрік шежіресі», В.В. Бартольд, У. Эрскин |
| url | https://tsj.enu.kz/index.php/new/article/view/337 |
| work_keys_str_mv | AT sergazyakhmetkul ortaġasyrlykˌtүpderektermenzertteušílereңbekteríndegímoġolstannyңalġaškˌyhany AT umirbajbekmaganbetov ortaġasyrlykˌtүpderektermenzertteušílereңbekteríndegímoġolstannyңalġaškˌyhany AT kairatbattalov ortaġasyrlykˌtүpderektermenzertteušílereңbekteríndegímoġolstannyңalġaškˌyhany |